چکیده:
صلوات بر پیامبر مکرم اسلام در درجه نخست یک حکم فقهی است که به دلیل ظاهر ساده و محتوای عمیق خویش ، افزون بر موارد خاص ، جنبه یک شعار همگانی را هم به خود گرفته است . در درستی این سخن ، دست کم در جوامع شیعی تردیدی وجود ندارد، ولی در میان اهل سنت گویا اقبالی به این اندازه دیده نمیشود. نیز در کیفیت و بلکه محتوای آن هم میان فقه فریقین اتفاق نظر وجود ندارد. برابر آنچه در فقه شیعه پذیرفته شده ، پیوند میان اهل بیت ^ و پیامبر’ در صلوات ، قابل انفکاک نیست ؛ یعنی صلوات تنها بر پیامبر بدون آنکه مشتمل بر آل وی باشد، صلوات نیست . اما در فقه اهل سنت بین اهل بیت و صلوات ، رابطه ای این گونه تنگاتنگ ، دیده نمیشود و بلکه تصریح شده که گنجاندن اهل بیت در صلوات ، لازم نیست . این نوشتار کوششی است تا بر پایه منابع و قواعد فقه فریقین جایگاه اهل بیت ^ را در این ذکر شریف مطالعه نماید. مهم ترین یافته آن هم این است که به لحاظ آنچه در منابع روایی منعکس شده و نیز با توجه به مقتضیات قواعد حاکم بر فهم متون دینی، ملازمه میان اهل بیت و پیامبر’ در صلوات قابل انکار نیست . این تاثیر عوامل غیر معرفتی است که هم در عرصه نظر و استنباط راه فقیهان عامه را از دیگران جدا کرده و هم در عرصه عمل واداشته تا بخشی عظیم از جوامع اسلامی در این قسمت راهی متفاوت را در پیش بگیرد.
خلاصه ماشینی:
این تفکیک معانی که برای کاربردهای صلوات در اکثر منابع لغت دیده میشود، در مضمون برخی احادیث نیز با مختصر تفاوت آمده است : حدثنا جعفر بن محمد بن مسرور قال : حدثنا الحسین بن محمد بن عامر، قال حدثنا المعلی بن محمد البصری، عن محمد بن جمهور العمی، عن أحمد بن حفص البزاز الکوفی، عن أبیه ، عن ابن أبی حمزة، عن أبیه قال : سألت أبا عبد الله علیه السلام عن قول الله عزوجل : إن الله و ملائکته یصلون علی النبی یا أیها الذین آمنوا صلوا علیه وسلموا تسلیما» فقال : الصلاة من الله عزوجل رحمۀ، و من الملائکۀ تزکیۀ، ومن الناس دعاء (شیخ صدوق ، معانی الاخبار ١٣٧٩: ٣٦٧)؛ امام صادق × فرمود: صلوات خداوند رحمت و از فرشتگان تزکیه و از مردم دعا است .
بنابراین ، در دو صورت ، در دلالت این واژه بر خانواده تردید نیست : نخست ، موردی که قید و قرینه ای مبنی بر نزدیکان خانوادگی در کلام وجود داشته باشد؛ مانند آنکه در جملۀ «اللهم صل علی محمد و آله »، خود صلوات و ذکر آن بعد از ذکر پیامبر قرینه بر این است که مراد از آن جز اهل بیت وی ، کسانی دیگر نیست .