چکیده:
جهان اسلام در دو قرن اخیر در کنار عوامل تاریخی و فکری که بر فرآیند عمومی تمدن اسلامی و رکود آن اثر گذشته، با چالش جدی تر رشد و گسترش تمدن غربی روبرو بوده است. در قبال چنین چالشی، متفکران مسلمان کوشش های گسترده انجام دادند تا ضمن بازسازی فکر دینی، پاسخی درون دینی برای رهایی جهان اسلام از سلطه تمدن و فرهنگ غرب ارائه کنند. بدون تردید این بازسازی راه را برای گشایش مرزهای تجدید حیات تمدن اسلامی باز کرد که در واقع مهم ترین جلوه آن را باید در انقلاب اسلامی ایران به عنوان متکامل ترین حلقه از حلقات جنبش های اسلامی معاصر جستجو کرد. کوششی که به نحوی موفقیت آمیز از انزوای اسلام در جهان زیست خود و در شرایط نوین جهانی ممانعت به عمل آورد. مقاله حاضر سعی خواهد کرد که ضمن بررسی فرآیند بازسازی فکر دینی در چارچوب دو مقوله «نسبت دین و سیاست» و نیز «موعود گرایی» در ایران معاصر، تاثیر آن را بر احیاء تمدن اسلامی توضیح دهد.
Aside from internal historical and intellectual factors contributing to the stagnation of the Islamic civilization in the last two decades، this civilization has faced a challenge in the fast growing and spreading civilization of the West. Islamic thinkers، in tandem with reconstructing religious thought، have made strenuous efforts to find an internal religious answer for the emancipation of Islamic world from the yoke of western civilization and culture. This mode of reconstruction has undoubtedly broadened the horizons for the revival of Islamic civilization، the most important manifestation of which can be found in the Islamic revolution of Iran as the most advanced link in the chain of contemporary Islamic movements. Such endeavors have successfully prevented Islamic world from becoming isolated under current world conditions. In this essay an attempt is made to explore the process of reconstruction of religious thought in the context of the relationship between religion and politics and the idea of Mahdiism in cotemporary Iran، and explain its impact on the revival of Islamic civilization.
خلاصه ماشینی:
بازسازی اندیشه دینی در ایران معاصر و تأثیر آن بر بازیابی تمدن اسلامی جلال درخشه* دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه امام صادق(ع) (تاریخ دریافت:89/8/24-تاریخ تصویب:89/12/11) چکیده: جهان اسلام در دو قرن اخیر در کنار عوامل تاریخی و فکری که بر فرآیند عمومی تمدن اسلامی و رکود آن اثر گذاشته،باچالش جدیتر رشد و گسترش تمدن غربی روبرو بوده است.
اندیشه بازگشت به دین هرچند به شکلگیری حکومت رضا شاه در ایران تا حدود زیادی متروک ماند ولی با سقوط وی و تضعیف قدرت دولت مرکزی در کنترل نیروهای مخالف،فضای سیاسی و اجتماعی برای بیان اندیشههای دینی فراهم شد به نحوی که پس از جنگ دوم جهانی تا پیروزی انقلاب اسلامی توسعه و رواج یافت و "طیفی از علمای شیعی سعی کردند ثابت کنند تشیع از نظر سیاسی یک نظام است"(عنایت 1365:50).
در این میان مهمترین جنبههای این بازسازی را که میتواند به تقویت و باز تولید قابلیتهای تمدنسازی اسلام در جهان جدید کمک موثر کند باید در توضیح دو مقوله"نسبت دین و سیاست"و نیز"موعودگرایی"مورد کندوکاو قرار داد که اولی با توضیح کارکرد سیاسی دین برای نظامسازی ضروری بود و دومی نه تنها بر تفسیرهای بازدارنده غلبه میکرد بلکه نمای آینده تمدن اسلامی را گویا میساخت.
زیرا انقلاب اسلامی ایران مبتنی بر نظریه همگونی دین و سیاست که معطوف بر توانایی اندیشه دینی برای نظامسازی حکومتی است و نیز انتظار فرج که معطوف به ارائه تصویری از جامعه ایدهآل است،الگویی را شکل داد که در درون خود توانست یک فضای تمدنی را شکل دهد.