چکیده:
در این مقاله، ضمن شرح مختصری از سیر تطوّر روابط تعیین وقت نمازها در اسلام، دو رابط? نویافته و یک ضابطه برای تعیین وقت نمازهای پنجگانه، که از خلال نسخههای خطّی استخراج شدهاست، مورد بررسی قرار گرفتهاند. این متون عبارتند از: (1) صدباب در معرفت اسطرلاب سیّد ضیاءالدّین شوشتری؛ (2) استیعاب فی علم الاصطرلاب ابوریحان بیرونی؛ (3) انیس الطّلّاب فی معرفة الاصطرلاب محمّد مجدالدّین بن زینالدّین محمد همدانی؛ (4) الاستیعاب للعمل بصدر الوزة و الجناح الغراب از مولّفی ناشناخته. در پایان، نتایج عددی حاصل از هر رابطه با یکدیگر و نیز با قاعد? استاندارد برای تعیین اوقات الصّلوة مقایسه شده است تا میزان صحّت و دقّت علمی آنها تعیین گردد. مورد اخیر، هدف اصلی این پژوهش را تشکیل میدهد.
Having briefly been reviewed the historical process of changing the formulae for determining the times of Islamic prayers, two newly found formulae and a new rule for establishing the times of prayers would be discussed. These matters have been exploited from four texts, still preserved as manuscript: (1) Siyyid ¾?y? al-D?n Sh?shtar?’s ¼ad B?b dar Macrifa al-A½??rl?b, (2) B?r?n?’s ’Ist?c?b f? cIlm al-A½??rl?b, (3) Mu¬ammad Madjd al-D?n b. Zayn al-D?n Mu¬ammad Hamid?n?’s ’An?s al-?ull?b f? Macrifa al-A½?url?b, and (4) an anonymous treatise named Al-’Ist?c?b li-’l-cAmal bi-¼adr al-Waza wa-’l-Jin?¬ al-Ghur?b. In the end, the accuracy of the numeral results derived from those formulae would be presented, by making a comparison with each other as well as with the standard rules.
خلاصه ماشینی:
مواقیت و ضوابط نویافته سیدمحمد مظفری ،١* احمد بادکوبه هزاوه ٢ ١عضو مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک مراغه ، ٢دانشیار دانشگاه تهران (تاریخ دریافت مقاله : ١٣٨٨/٤/٣ ـ تاریخ پذیرش نهایی : ١٣٨٩/٣/١١) چکیده در این مقاله ، ضمن شرح مختصری از سیر تطور روابط تعیین وقت نمازها در اسلام ، دو رابطۀ نویافته و یک ضابطه برای تعیین وقت نمازهای پنجگانه ، که از خلال نسخه های خطی استخراج شده است ، مورد بررسی قرار گرفته اند.
)، اما منجمان مسلمان ذوقی خاص در تدوین جداول زمانسنجی داشته اند؛ نخستین فرد در این میان ، محمد بن موسی خوارزمی است که در زیج خود، طول سایه در ظهر و آغاز و پایان نماز عصر را برای عرض جغرافیایی بغداد به ازای هر°٦ طول دایرة البروجی _____________________________________________________________ ١.
مقادیر ارتفاع خورشید در ظهر و عصر و طول زمانی فلق و شفق در اکثر زیجها ارائه شده است ؛ به غیر از این موارد، دستاوردهایی تازه نیز حاصل شد که از آن میان می توان به تخمینهای کمی زاویۀ فشردگی خورشید در افق ، توسط حبش حاسب و تخمینهای کمی اثر انکسار نور در افق ، برای نخستین بار توسط ابن یونس اشاره کرد.
) با اثر خود به عنوان جامع المبادی و الغایات فی علم المیقات، مرجعی استاندارد برای میقاتیون و منجمان دورٔە مملوکی (مصر و سوریه )، یمنی و عثمانی فراهم آورد١ و در حقیقت نخستین تلفیق نجوم کروی با ابزارهای نجومی توصیف شده در منابع متقدم (مانند رساله استیعاب بیرونی ) در قالب علم المیقات ، توسط وی صورت پذیرفته است .