چکیده:
روایات معصومان (ع) به عنوان دومین منبع اساسی کشف و تبیین معارف الهی دین اسلام پس از قرآن، در مجموعههای روایی برای ما به یادگار مانده و در گذر زمان به دلایل گوناگون این روایات از تحریف و تغییر مصون نمانده است. لذا محدّثان و دانشوران مسلمان با بهرهمندی از رهنمودهای قرآن و ارشادهای معصومان (ع) و براهین عقلی و ... در زدودن ابهامات و آسیب شناسی روایات همّت گماردهاند.
شیخ طوسی از جمله محدّثانی است که در این راه گام برداشته است. وی دو اثر ارزشمند خود؛ یعنی «تهذیب الاحکام» و «الاستبصار فیما اختلف من الاخبار» را به منظور دفاع از کیان مذهب و رفع شبهه تعارض و تخالف میان روایات معصومان (ع) تدوین نمود. وی بدین منظور تلاش نمود تا حدّ امکان به جمع روایات به ظاهر متعارض بپردازد؛ اما در صورتی که تعارض روایتی با سایر اخبار به گونهای باشد که امکان جمع آنها وجود نداشته باشد، به ضعف روایت از حیث سند و متن پرداخته است. وی در مواردی با بررسی حال راویان و چگونگی طریق به ضعف روایت اشاره کرده و در مواردی متن روایت را به سبب مخالفت با قرآن، سنّت و اجماع و گاه به دلیل شذوذ، بی اعتبار دانسته است
خلاصه ماشینی:
"ک:طوسی،1375،ج 1،ص 162،باب 96،ح 5) درباره عدم بطلان روزه زن و عدم نیاز او به غسل در صورت مباشرت شوهر از پشت،روایتی از علیبن حکم به نقل از امام صادق(ع)با واسطه«عن رجل»وارد شده است که شیخ طوسی آن را مقطوع الاسناد و غیر قابل اعتماد میداند.
از نمونههای موجود در تهذیبین،بهنظر میرسد شیخ طوسی در مقام عرضه روایات بر قرآن،روایت را به علت مخالفت با قرآن،به نقد میکشد و در مقام عرضه به روح کلی قرآن و یا نص آیات نیز متفاوت عمل کرده است؛در مواردی که روایت را به طور مشخص با آیهای معارض دیده است به آیه اشاره نموده و در موارد دیگر که روایت با مجموعه آیات در تعارض بوده است،مخالفت را به صورت کلی مطرح نموده است.
اظهارنظر شیخ درباره این روایت چنین است:«این خبر شاذ و مخالف با تمامی اخبار است و ما براساس سایر روایات عمل میکنیم؛زیرا اگر وقت زیاد باشد،شایسته است که فرد ابتدا نماز قضا را بخواند و در صورت تنگی وقت،از نماز حاضر شروع میکند و در اینجا مجالی برای تخییر و انتخاب نیست.
(طوسی،1375،ج 4،ص 158،باب 95،ح 16) در همین رابطه،شیخ طوسی روایت فضیلبن یسار و ابوبصیر را نیز که برای برادر و جد در صورت وجود فرزند و نوه سهم الارث مشخص نمودهاند،نقد میکند و مینویسد:«اصحاب بر عدم عمل به مضمون این دو خبر اجماع کردهاند.
شیخ درباره صحت وضو با گلاب،روایتی از محمدبن سنان از امام موسی کاظم (ع)نقل میکند و مینویسد:«این خبر شاذ است گرچه در کتب و اصول مکرر آمده است؛چرا که اصل آن یونس از ابو الحسن است و کسی غیر او این مطلب را روایت نکرده است و اصحاب بر ترک عمل به این روایت اجماع نمودهاند."