چکیده:
در این مقاله، سعی شده است تحولات کالبدی شهرهای ایرانی- اسلامی با مورد نمونه شهر تبریز و تاثیر مدرنیسم بر این تحولات تفسیر و تبیین گردد. الگوی کلی طرح شهر ایرانی- اسلامی در دوره قبل و بعد از مدرنیسم و تطبیق آن با شهر تبریز مورد بحث قرار گرفته است. همچنین دورههای تحول تبریز و عوامل تاثیرگذار مدرنیستی و ملی و منطقهای بر این تحولات مطالعه شده است. در نهایت، نتیجه گرفته شده است که تحولات شهری معاصر ایرانی- اسلامی (تبریز) بیشتر ناشی از ظهور مدرنیسم در اقتصاد، اجتماع، سیاست، فرهنگ، و غیره است که تحولات کالبدی شهر تبریز را بهوجود آورده است.
خلاصه ماشینی:
"در ساختار کالبدی شهر تبریز هر چند که نمیتوان مرزبندی مشخص برای محلات تعیین کرد،اما با مطالعه دقیق شهر،و نه محله قابل شناسایی است که هر محله همه کاربریها و عناصر را در خود داشت و در سطح محلهای خدمات ارایه میداد و تا حدودی بینیاز از محلات اطراف بود به طوری که اکثر آنها دارای حمام،مسجد،بازار،قبرستان و غیره بودهاند و همچنین میتوان کوی ارمنستان از محله مهاد مهین را گتوی ارمنینشین شهر تبریز محسوب کرد.
عوامل سیاسی-نظامی،ارتباطی و تجاری ذکر شده در بالا باعث شده بود تا تبریز به عنوان معتبرترین شهر شمال غرب کشور ایفای نقش کند و معتبرترین عناصر شهر یعنی بازار که بزرگترین بازار سنتی خاورمیانه است و صادرات و واردات ایران با کشورهای اروپایی را در خود جای میدهد و دیوانخانه و غیره از این عوامل مشتق میشد.
تحولات کالبدی شهر تبریز از سال 1340 به بعد: از سال 1340 سه عامل عمده شهر تبریز را دچار تحول اساسی میکند:یکی اصلاحات ارضی،که در منطقه و تبریز اجرا میشود؛دومی برنامه سوم توسعه که تبریز را به عنوان یکی از قطبهای رشد کشور مطرح میکند و برای این منظور طرحهای بزرگ صنعتی در تبریز اجرا میشود؛و سومی اقتصاد نفت ایران که کشاورزی و استخراج مازاد تولید منطقه را از بین میبرد و نقش دولت را در امور زندگی مردم بیشتر میکند.
دوره دوم،تحولات کالبدی مدرنیستی بود که از 1340 به بعد شروع شد و به طور کلی محصول چند عامل عمده بود؛به طوریکه اصلاحات ارضی،مهاجرت روستاییان و شهرنشینان پیرامون را به تبریز تشدید کرد،استفاده از مصالح ساختمانی جدید،امکان بنای ساختمانهای متراکم و مرتفع و پایدار شهری را به وجود آورد،برنامه سوم توسعه عمرانی کشور،شهر تبریز را به عنوان قطب رشد منطقه مطرح کرد و صنایع جدید مادر از جمله تراکتورسازی،ماشینسازی و..."