چکیده:
نقد و ارزیابی روایت ها برای حصول اطمینان از صدور حدیث از معصوم (ع)، شیوه مستمر دانشمندان مسلمان، به ویژه علمای شیعه بوده است. شیخ حر عاملی نیز ذیل برخی روایت های متعارض وسائل الشیعه، بیشتر به نقل از دیگر علما به ویژه شیخ طوسی، سند یا متن خبر را بررسی کرده و در صورت ملاحظه ضعف، بدان اشاره کرده است؛ اما هیچ گاه ضعف سند یا متن را معیار قضاوت نهایی خود قرار نداده و روایت را کنار نگذاشته است. تلاش شیخ در توجیه روایت های متعارض و اثبات بقای اعتبار و حجیت طرفین تعارض، در وسائل الشیعه مشهود است. او در این راه و برای دست یابی به مقصود خود، از روش هایی مختلف سود جسته و برای حل تعارض هر دسته از اخبار کوشیده است تمام احتمال های دارای امکان وقوع را مطرحو از رد روایت ها خودداری کند.
خلاصه ماشینی:
"ج)شیخ طوسی تهذیب الاحکام و الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار را برای دفاع از کیان مذهب و رفع شبهۀ تعارض و تخالف میان روایتهای معصومان(ع)تدوین کرد و بدینمنظور کوشید تاحدامکان،روایتهای بهظاهر متعارض را گرد آورد؛اما چنانچه تعارض روایتی با دیگر اخبار،بهگونهای باشد که امکان جمع آنها وجود نداشته باشد،به فساد روایت از حیث سند و متن حکم کرده و آن را ضعیف و بیاعتبار دانسته و تعارض را از این راه،برطرف کرده است.
البته مراد از این سخنان،آن نیست که نقد سند و متن،دو مقولۀ جدا از هم و بدون پیوستگی هستند و هر کدام در جای خویش باید به صورت جداگانه بررسی شوند؛بلکه ارتباط تنگاتنگ میان آنها،بررسی همزمان هر دو را ضروری کرده است؛بنابراین،ازجمله مسائلی که نیاز به بررسی متون روایتها را در کنار پرداختن به سند آشکار میکند،موارد زیر است: الف)نقد خارجی و سندی روایتها،با نقد متن آنها ارتباطی محکم دارد؛زیرا اثبات وثاقت(عدالت و ضبط)راوی یا عکس آن،قرینهای برای اطمینان به مرویات وی یا حکم به ضعف او محسوب میشود و از سوی دیگر،برای اثبات وثاقت راوی باید به مرویات او نیز توجه کرد؛زیرا راه شناخت ضبط راوی،عرضۀ مرویات او بر روایتهای ثقات است،و این امر خود میتواند بهنوعی،ارتباط میان وثاقت و عدم وثاقت راویان را با نقد متن نشان دهد؛بهعبارتدیگر،صحت یا ضعف متن میتواند در کنار قرینههای دیگر(مانند کثرت وهم و خطای راوی در مرویات،تضعیف عمدی متن از سوی وی و...
آنجاکه ابراهیم(ع)را پیامبری راستگو(قرآن،مریم:41)و اسماعیل را صادق الوعد میداند(قرآن،مریم:54)و ایوب را صبور و توبهکننده میخواند(قرآن،ص:44)،آیهای از لسان صدق اسحاق و یعقوب سخن میگوید(قرآن،مریم:50)و آیۀ دیگر،اعطای علم به داوود و سلیمان را بیان میکند(قرآن،نمل:15)و آیات بسیاری از مقام عبودیت انبیاء سخن میگویند در وسائل الشیعه نیز روایتهایی دیده میشود که شیخ حر آنها را بهسبب تعارض با شأن و جایگاه معصوم(ع)نقد کرده است."