چکیده:
هر یک از دورههای مختلف فهرستنگاری، از فهرست نویسی سنتی تا فهرستنگاری نوین، دارای ویژگیهایی
است. فهرستنویسی سنتی بر چهار هویت نامستقل نویسندهشناسی، کتابشناسی، نسخهشناسی، و تجربه میدانی، تکیه
داشت. در نخستین دوره فهرست نگاری در دنیای اسلام،به پدیدآورنده اصالت داده میشد. فهرست نویسان میانه اسلامی
از حاجی خلیفه تا شیخ آقا بزرگ تهرانی نیز سرگذشتنامه پدیدآورنده را بیشتر از توصیف کتاب و محتویات آن، مورد
توجه قرار میدادند. در فهرستنگاری نوین، که برگرفته و تأثیرپذیر از شیوه غربی فهرست نویسی است، آگاهیها با نظم
ویژهای تنظیم نیافته و مهمترین ضعف آن، عدم رعایت موازین علمی است. برای اینکه فهرست نگاری نوین، سودمند
واقع گردند و طبق موازین علمی، تدوین و تألیف شوند، ثبت این اطلاعات در آنها ضروری و بایسته است: 1. آگاهیهای
راهنما. 2. کتابشناسی.
3. انجامهشناسی. 4. آگاهیهای نسخهشناسی. 5. بیرون از متن. 6. کتابشناسی فهرست.
خلاصه ماشینی:
"1 با آنکه استاد منزوی در اصل اعتقاد دارد که: «بایستی کوشید کار معرفی نسخهها را هرچه سریعتر پیش برد و آیندگان لغزشهای ما را اصلاح خواهند کرد»2 و در راه تهیه کتابنامه آثار فارسی سرعت از ضروریات است، اما شاید آن اعتراض را بتوان به کسانی دانست که «ماهها و حتی سالها کتاب نادر را در میز کار نگاه میدارند و در حول و حوش آن، بیآنکه نشانهای از رساله را در اختیار استادان و افکار عمومی اهل کتاب قرار دهند، جویای اطلاعات دقیق میگردند».
ب: آگاهیهای تهیه: از کجا تهیه شده؟ در چه مجموعهای (یا مجموعههایی) وجود داشته؟ همراه چه کتب و اسناد دیگری به کتابخانه یا موزه فروخته شده؟ نام فروشنده و دلال؟ قیمت خرید (نسخه و مجموعه)؟ تاریخ خرید؟ شهر تهیه نسخه؟ آیا میکروفیلم یا سی دی از آن تهیه شده است؟ این بخش به دلایل گوناگون، ناپیداترین بخش فهرست نویسی نسخههای خطی است.
3. آگاهیهای انجامه شناسی این بخش گزارش کار انجام کتاب است و پیشتر چندان جدی گرفته نمیشد، اما اخیرا و به ویژه به همت استاد ایرج افشار نقش مهمی در فهرست نویسی یافته است.
این افزودهها، ربطی به متن کتاب ندارد، اما بخشی از آنها به بخشهای بالاتر باز میگردد و شاید در همان بخش ثبت شود؛ البته در بخش بیرون از متن نیز باید ذکر گردد: الف: توضیحات مالک درباره چگونگی تهیه (فروشنده، محل خرید، قیمت، مهر مالک، مهر کتابخانه مالک، مهر عرض، مهر اجازه خروج، وقفنامه، ...
اما بجز استاد ایرج افشار که نگاهی به انجامه، و نیم نگاهی به هویت بخشهای یکم (آگاهیهای راهنما) و چهارم (بیرون از متن) داشته است، هیچ نشانی از استقلال شش بخش بالا در فهرستهای منتشره، تاکنون ندیدهام و امیدوارم مورد توجه قرار گیرد."