چکیده:
برخی مفسران و متکلمان اهلسنت کوشیدهاند برای آنچه پس از رحلت پیامبر اکرم( رخ داد، مستندات قرآنی بیابند. یکی از این آیات، آیۀ استخلاف (نور: 55) است که در نظر متکلمان و مفسران اهلسنت جایگاهی ویژه در مبحث خلافت دارد و از جمله مستندات اصلی آنان در اثبات خلافت ابوبکر و دیگر خلفا به شمار میرود. اهلسنت کوشیدهاند مفاد آیه را بهگونهای تحلیل کنند که از یک سو این آیۀ شریفه فقط بر خلفا منطبق شود و از سوی دیگر به رد و ابطال هر نوع تحلیل و تفسیری که امکان تطبیق بر غیرخلفا وجود داشته باشد بپردازند. بنابراین، معتقدند که در عبارت (وعدالله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات( خطاب به صحابه و حاضران در عصر نزول است. بر همین اساس، برخی مفسران اهلسنت همچون فخر رازی، حمل آیه بر ائمۀ شیعه را نادرست قلمداد میکنند. آلوسی نیز امام مهدی( را بهدلیل حاضر نبودن در عصر نزول، از مصداقهای آیه خارج کرده است. اما بر اساس مفاد آیه و احادیث شیعی هماهنگ با ظاهر آیۀ شریفه، قوم موعود، ائمۀ اطهار( و امام مهدی( و یاران آن حضرتند. این احادیث، وقوع این وعده در صدر اسلام را باطل میدانند و وعده را به عصر ظهور امام مهدی( اختصاص میدهند.
Some of the Sunni scholars have attempted to find Quranic documentation for what happened after death of the Prophet Mohammad. One such Quranic verses is the verse of 'Estekhlaf' (Noor: 55)، which has a special standingin the views ofSunni theologians and commentators in the issue of caliphate. It is one of their arguments for proving the rightfulness of the Caliphate of Abu Bakr and the other Caliphs. These Sunni scholars have attempted to interpretthe content of this verse in a way thatit can only be applied to Caliphs and also reject any other interpretation that may make way for its applicationto anybody other than actual Caliphs.Therefore، the audience of the following verse is taken as to be present in the age of Prophet's lifespan: va ad allahollazinaamanoomenkomvaamelossalehat (Traslation of the verse: God has promised to those who believe and do good deeds.) Accordingly، some Sunni commentators such as Fakhr al-Razi،have denied the application of the Ayah to the Shiite Imams (who haven't been present at the Prophet's lifespan).Aloosi has also ruled out its application to Imam Mahdi، who has not been present due to the absence of Imam Mahdi. However، according to Shia Hadith، both the content and the form of this verse show that the promised people are the holy twelve Imams including Mahdi and their followers:These hadiths rule out the fulfillment of this promise at the same age as the Prophet's lifespan. Thus، Shiite sources argue that fulfillment of this promise is only possible at the age of re-appearance of Imam Mahdi.
خلاصه ماشینی:
در این آیۀ شریفه، خداوند متعال خطاب به اهل ایمان میفرماید: (وعد الله الذین آمنوا منکم وعملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الأرض کما استخلف الذین من قبلهم ولیمکنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم ولیبدلنهم من بعد خوفهم أمنا یعبدوننی لا یشرکون بی شیئا ومن کفر بعد ذلک فأولئک هم الفاسقون(؛ (نور: 55) خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کردهاند، وعده داده است که حتما آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد؛ همانگونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد، و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند، و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند، [تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند، و هر کس پس از آن به کفر گراید، آنانند که نافرمانند.
(قرطبی، 1364: ج13، 297) این نظر با مختصر تفاوتی به ضحاک نیز نسبت داده شده است و در تأیید آن به روایتی نبوی به نقل از سفینه تمسک کردهاند: قال الضحاک فی کتاب النقاش: هذه الآیة تتضمن خلافة أبی بکر و عمر و عثمان و علی لأنهم أهل الایمان وعملوا الصالحات...
آنان بر مبنای روایات، در حوزۀ تحلیل درونی نیز به فرازهایی از این آیۀ شریفه استناد کردهاند تا مدعای مورد نظر خود را اثبات کنند که این فرازها عبارتند از: الف) «منکم» فراز یاد شده، برجستهترین فرازی است که در حوزۀ تحلیل درونی مورد توجه اهلسنت قرار ابنعدی نام هشیم را در کتاب خود الکامل فی ضعفاء الرجال ذکر کرده و تصریح دارد که هشیم بن بشیر متهم به تدلیس است (نک: ابنعدی، 1409: ج7، 137؛ عسقلانی، بیتا _ ب: ج11، 54).