چکیده:
دیوان خاقانی، مجموعه ای است از شعرهای دشوار و دیریاب، از آن روی که خاقانی مهارتی خاص در پیچاندن معانی آشنا و خلق ترکیبات، تعبیرات و تشبیهات تازه و ناآشنا دارد؛ یکی از این دشواری ها، بیتی است از قصیده منطق الطیر که در توصیف خانه کعبه سروده شده و در این توصیف به پوشش کعبه اشاره رفته است. قزائت «رومی خطاب» در بیت مذکور، به باور نویسندگان این مقاله، سبب انحراف در معنای بیت و رنگ پوشش کعبه بوده است. در این مقاله سعی شده است برای رفع ابهامات موجود، ابتدا گزینش نسخه بدل درست تر مورد بررسی قرار گیرد و سپس با بیان توضیحاتی درباره جنس و رنگ پوشش کعبه به تبیین و توضیح نکات مبهم در بیت پرداخته شود.
خلاصه ماشینی:
"علاوه بر آن،خاقانی با سرودن شش قصیده دربارۀ کعبه با ابیات بسیار بلند-اگر نگوییم بینظیر-و با استفاده از توصیفات بسیار زیبا و کمنظیر خود،با نامهای منطق الطیر،حرز الحجاز،نهزت الاارواح و نزهت الاشباح، کنز الرکاز،باکورت الاسفار و مذکورت الاسحار،و قصیدۀ تحفت الحرمین و تفاحت الثقلین، می عشق الهی را در جامهای رنگارنگ ریخته تا عاشقان کعبه و دوستداران شعر و ادب هر کدام به نوعی از آن حظی ببرند و سرمست گردند و شاهد این مدعا،نوشته شدن قصیدۀ«باکورت الاسفار و مذکورت الاسحار»به آب زر و آویختن آن بر در کعبه است که خود خاقانی نیز به آن اشاره کرده است: پارم به مکه دیدی آسوده دل چو کعبه#رطب اللسان چو زمزم،بر کعبه آفرین گر شعرم به زر نوشتند آن جا خواص کعبه#بر بینظیری من کردند حاج محضر (خاقانی،ص 187) اما از میان سرودههای خاقانی در توصیف این قطب عام هستی،یکی قصیدۀ بسیار شکوهمند منطق الطیر است که با این بیت آغاز میشود: زد نفس سر به مهر،صبح ملمع نقاب#خیمۀ روحانیان کرد معنبر طناب (همان،ص 41) زیبایی زبان شعر از یک سو و موضوع آن از سوی دیگر باعث شده است که این قصیده،مورد توجه خاقانیپژوهان قرار گیرد و شرحهای گوناگونی بر آن نوشته شود؛ اما از آنجا که شعر خاقانی دیریاب و درک معنوی و زیباییهای آن دشوارتر از اشعار عادی زبان فارسی است،شاید بروز برخی خطاها و اشتباهات در شرح اشعار وی امری اجتنابناپذیر باشد؛از جمله به بیت آخر بخش اول این قصیده میتوان اشاره کرد که در تصحیح دکتر ضیاء الدین سجادی به این صورت آمده است: خانه خدایش خداست لاجرمش نام هست#شاه مربعنشین،تازی رومی خطاب (همان،ص 42) گویا خاقانی در این بیت قصد طرح معما داشته است؛زیرا مخاطب با خواندن مصراع اول با این سؤال مواجه میشود که نام خانۀ خدا چیست و انتظار دارد که در مصراع دوم به این سؤال پاسخ داده شود؛اما علیرغم این انتظار با چند کلمۀ رمزی و معماگونه مواجه میشود که پی بردن به معنای آنها نیاز به دقت و توجه بیشتری دارد؛اما شرحهای نوشته شده دربارۀ این بیت،از این دقت مورد انتظار برخوردار نیستند؛برای اثبات این مدعا و پیش از ورود به بررسی بیت،نگاهی میاندازیم به شرحهای چند تن از شارحان."