چکیده:
یکی از شخصیت های بزرگ ادبی – عرفانی که در حیطه نقد و نظریه ادبی نکته ها و گفته های قابل تأمل بسیاری گفته است ؛ عین القضات همدانی است . وی در چهار اثر ممتاز خود نگره های تازه و نادری را در باب نقد و تحلیل و تأویل متن و حقیقت آن مطرح کرده است که از میان آنها می توان به نحوۀ نسبت معنا و لفظ ، شکل اتصالی و انفصالی کلمات در ارتباط با مفهوم و محتوا، نسبت شعر و نثر با ذهنیت و زاویۀ دید خواننده ، بی خویش نویسی و به ویژه سه ساحت کودکی، عاقلی و عاشقی در تحلیل معنا و معنای معنا اشاره کرد که هنوز هم بسیار عمیق و گیراست . هدف این مقاله تحلیل نگره های ادبی عین القضات در پرتو تفسیری هماهنگ از آثار مسلم اوست .
خلاصه ماشینی:
"در این جستار،همبستگی میان وجوه مختلف بازنمایی گفتار و اندیشۀ متن روایی باتأکید برسخن غیر مستقیم آزاد بررسی میشود.
اما بحث همینجا تمام نمیشود،بلکه وجوه بازنمایی علاوه بردستهبندی گفته شده،انواعی دیگر هم دارد که به لحاظ ویژگیهای صوری و نوع عملکرد همپوشانیهای بسیاری با هم دارند؛از آن جمله است:تکگویی و انواع آنشامل تکگویی درونی و بیرونی24؛حدیث نفس/خودگویی25؛تکگویی نمایشی26؛حدیث نفس به غیرنفس27؛گونههای آزاد گفتار و اندیشۀ مستقیم و یا غیر مستقیم؛روایت ذهنی28؛جریان سیال ذهن و غیره که در مجالی دیگر بدان خواهیم پرداخت.
گفتار/اندیشۀ غیر مستقیمآزاد را که از این پس به جهت سهولت آن را سخن غیر مستقیم آزاد مینامیم،اغلبترکیبی از صدای راوی و شخصیت میدانند که پاسکال(1977 در بوسو،2004:91)آن راصدایی دوگانه32مینامد.
بیفزاییم که خوانندگان(مثلا)فارسیزباندوچندان سردرگم خواهند شد؛زیرا بنابر مقتضیات نحوی و معنایی زبان فارسی،شناسایی تمام ویژگیهای سخن غیر مستقیم آزاد اگر نه ناممکن،اما سخت دیریاباست و همین کار ترجمۀ این گونه را(برای مثال)به زبان فارسی با دشواریروششناختی روبهرو کرده است33.
چتمن(1987:201)نیز ضمن یکسان پنداشتن گونههای گفتار و اندیشۀمستقیم با تکگویی درونی،تصریح میکند که معنای شیوۀ غیرمستقیم آزاد این نیست که این شیوه همان شیوۀ ضمیمهدار غیرمستقیم منهای ضمیمه است:«این شیوه،بسندگی49زیاد دارد،ابهام اندیشه در آن موج میزند و نبود ضمیمه بدان بیشتر رنگ وبوی گفتار و اندیشه شخصیت را میبخشد تا گزارش راوی را.
4. تغییر ضمایر از اول و یا دوم شخص به ضمایر سوم شخص:از این نظر بندگزارشی به سخن غیرمستقیم شباهت پیدا کرده،صدا و اندیشۀ پنهان شخصیت راآشکار میکند؛یعنی کسی که خود گویندۀ اصلی بند گزارشی است."