چکیده:
شیعیان امامی مذهب که در دورهی سیطره خاندان بویه از آسایش نسبی و اقتدار
حکومتی برخوردار بودند در پی یورش سلجوقیان سنی به بغداد و بر افتادن حاکمیت
بوئیان، دوران سختی را تجربه کردند. سلجوقیان، آنان را از مناصب اداری راندند،
پیشوای دینی آنان - شیخ طوسی - مجبور به ترک بغداد شد و در پی سرکوب شورش
بساسیری شیعیان ساکن شهر کرخ، مورد حمله سنیان قرار گرفتند. اما این وضع پایدار
نماند و در طی سلطنت سلجوقیان، شیعیان به تدریج مواضع قدرت را مجددا اشغال
کردند. در این مقاله با اشاره به وجود امیران و وزیران شیعی مذهب در ایران و با
تفصیل بیشتر در مورد خاندان مزید به عنوان حاکمان شیعی مذهب مناطقی از عراق که
در ایران کنونی کمتر شناخته شدهاند، به دلایل سیاسی این تغییر وضع و عوامل آن
پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"16 هواخواهی سیف الدوله نیز از محمد بن ملکشاه چندان ادامه داشت که به سال 498 قمری چون برکیارق درگذشت و در بغداد به نام فرزند او ملکشاه خطبه خوانده شد، سیف الدوله صدقه با جانشینی پسر برکیارق نیز مخالفت کرده فرزندان خود دبیس و بدران را به موصل فرستاد و از محمد که آن شهر را در محاصره گرفته بود خواست به بغداد بیاید.
26 سنجر از دبیس حمایت کرد و به محمود فرمان داد که او را یاری کند، اما تلاش این دو سلطان سلجوقی در برابر سرسختی خلیفه که با رشوه دادن به سلطان همراه بود، امکان موفقیت نداشت و بنابراین پس از کوشش بیثمر چند ساله برای دبیس چارهای جز این نماند که در سال 525 قمری از بیماری محمود بهره گرفته، فرزند خردسال او را برداشته عازم حله گردد.
خلیفه در ذیحجه سال 528 قمری از مسعود خواست که بغداد را ترک کند اما او نپذیرفت مسترشد آماده جنگ با مسعود شده بود که خبر رسید طغرل سلجوقی از دنیا رفته است.
»43 نتیجه آنکه اگر چه در آغاز دوران سلطنت سلجوقیان و به عنوان پیامد شورش بساسیری44 و به سبب بیم از حملهی فاطمیان به سرزمینهای زیر سلطهی خلیفه و سلطان، سختگیریهایی بر شیعیان صورت گرفت اما در درازای حکومت یکصدوشصت سالهی این خاندان، بر اثر حضور امیران شیعی مذهب در عراق و ایران و نفوذ دیوانیان امامی مذهب در دستگاه دیوانسالاری سلجوقی، وضع تغییر کرد و اقتدار سیاسی شیعیان بدان حد رسید که شکوهی مخالفین آنان را برانگیخت."