چکیده:
برای نخستین بار، ل کارل مایهام بود که دو مفهوم ایدئولوژی و اتوپیا را در یک چارچوب تحلیلی و با رویکرد جامعه شناسی معرفت، مورد بررسی قرار داد. پل ریکور مولف مقاله حاضر می کوشد، تا با نگاهی فلسفی، این بررسی را انجام دهد. از نظر مولف این دو مفهوم، دو بیان از حوزه خیال اجتماعی محسوب می شوند. رهیافت ریکور در نگارش این مقاله هرمنوتیک انتقادی (Hermeneutique critique) است. مولف نشان می دهد، که هر یک از این دو واژه دارای سه سطح معنایی هستند که در امتداد یکدیگر قرار می گیرند و سپس می کوشد، با موازی قرار دادن سطوح معنایی این دو مفهوم و توجه به اشکال آسیب دیده هر یک، به ارتباطی ژرف میان بنیادی ترین سطوح آنان دست یابد. وی معتقد است، که برای حل پارادوکس ایدئولوژی و اتوپیا باید، میان آن دو رابطه ای دیالکتیکی برقرار نمود.
خلاصه ماشینی:
"بعدها هنگامی که مارکسیسم به شکل نظریه درآمد و بویژه نزد جانشینان مارکس در سوسیال - دموکراسی آلمان، ایدئولوژی دیگر صرفا آن گونه که مارکس جوان میپنداشت، در مقابل پراکسیس قرار نمیگرفت، بلکه کاملا در تقابل با علم تلقی شد، میتوان فهمید، چگونه این تحول تدریجی، در معنای واژه صورت گرفته است.
نخست، این که: توهم باطل بنیادیترین پدیده نیست، بلکه شکل انحراف یافتهای از فرایند مشروعیت بخشی است، که آن هم به نوبه خود، در کارکرد یکپارچه سازی ایدئولوژی ریشه دارد و دیگر نظر مقابل به این مضمون که هر گونه آرمان سازی ضرورتا به تحریف، پنهان سازی واقعیت و دروغ بدل میشود.
2- اوتوپیاچرا تحلیل پیشین ما از ایدئولوژی، تحلیلی موازی از اوتوپیا را میطلبد؟ به این دلیل اساسی، که سه کارکردی که برای ایدئولوژی قائل شدیم، دارای یک ویژگی مشترکند؛ هر سه، تفسیری از زندگی واقعی بدست میدهند و این همان چیزی است که مارکس جوان کاملا بدان پی برده بود.
حال اگر دومین سطح اوتوپیا را در نظر بگیریم، توازی دقیق میان ایدئولوژی و اوتوپیا مطلبی را به تایید میرساند: اگر بپذیریم که کارکرد اساسی ایدئولوژی مشروعیت بخشی به اقتدار حاکم است، پس باید هم چنین متوقع بود که اوتوپیاهم - در هر شکلی که باشد - تقدیر خود را در همان مرتبهای رقم بزند که قدرت در آن اعمال میشود.
اما عکس آن هم صادق است، یعنی برای این که اوتوپیا را از جنونی که در آن خطر نابودی وجود دارد نجات دهیم، باید کارکرد صحیح ایدئولوژی را به آن بخشیده و آن را قادر سازیم تا به یک جامعه تاریخی، معادل آن چیزی که میتوان هویت روایی خواند، را اعطا کند."