چکیده:
کتاب سوزی اسکندریه یکی از بحث انگیزترین مسائل تاریخ فتوحات اسلامی است. هرچند
اولین بار در قرن هفتم هجری به این مسئله اشاره شده است، ولی طی قرون بعد، به ویژه
در دوران معاصر مورخان و محققان فراوانی این موضوع را بررسی کرده اند. برخی با
آوردن استدلال های گوناگون، موافق این خبر بوده و جمعی هم با ارائه قراین و شواهد
گوناگون به کذب بودن این خبر معتقدند. به نظر می رسد بیشتر کسانی که در مورد این
موضوع تحقیق کرده اند تنها به بررسی گزارشی که از قرن هفتم هجری در متون تاریخی
آمده است، پرداخته اند و کم تر محققی از زاویه دید فتوحات اسلامی به موضوع نگاه
کرده است. با دقت در متن اصلی گزارش و تعمق در استدلال ها و احتجاج های موافقان و
مخالفان و نیز مقایسه این گزارش با مطالعه و بررسی جریان فتح مصر، پی می بریم که
این کار توسط مسلمانان صورت نگرفته و اگر هم به احتمال ضعیف چنین اتفاقی افتاده
است، نبایستی در فتح اول اسکندریه باشد، بلکه در فتح دوم اسکندریه ودوران خلافت
عثمان روی داده است. در این مقاله به بررسی این موضوع از زاویه ای که گفته شد، می
پردازیم.
خلاصه ماشینی:
"6 حاجی خلیفه هم بدون ذکر کتاب سوزی اسکندریه به رفتار مسلمانان در صدر اسلام اشاره می کند و معتقد است که مسلمانان به جز فن طب و لغت و احکام شریعت به طرف هیچ علمی توجه نمی کردند و از این که عقاید مردم مسلمان در نتیجه علوم قدما دچار خللی شود بیمناک بودند و به همین علت گفته شده است: ایشان در فتوحات خود کتاب هایی را که به دست می آوردند می سوزاندند.
مطلب دیگری که از بررسی کتاب های فتوح در مورد کتاب سوزی مصر می توان استنباط کرد این است که اولا: اگر کتابخانه ای وجود داشته است و ثانیا: اگر فاتحان مسلمان ـ برخلاف رویه ی خود ـ چنین اقدامی کرده اند این اقدام می بایستی در دوران خلافت عثمان بن عفان و در سال 25 ق صورت گیرد، زیرا در جریان فتح دوم، از عقد قرارداد جدید با مردم شهر گزارش نشده است و مسلمانان متعهد نبوده اند در امورات فرهنگی آن ها دخالت نکنند.
احتمال این که در جریان فتح اخیر کتابخانه را سوزانده باشند بیشتر است، زیرا دیگر عهد و پیمانی با مردم اسکندریه معنا نداشت، ولی گزارش برخی از مورخان که جریان آتش سوزی را آورده اند صراحت دارد خلیفه ای که دستور آتش سوزی کتاب ها را داد عمربن خطاب بود نه عثمان بن عفان، لیکن می توان حدس زد که با توجه به شهرت بیشتر عمربن خطاب در مصر و جریانات مربوط به فتح آن به اشتباه نام خلیفه ای که دستور معدوم کردن کتاب ها را صادر کرده عمربن خطاب ذکر شده است."