چکیده:
وقتی حق حکومت ائمه(، غصب شد، امامان برای انجام رسالت خویش به تأسیس نهاد وکالت اقدام کردند. این نهاد از چهار حلقه تشکیلاتی ترکیب یافته بود (باب، وکیل ناحیه، وکیل کارگزار و وکیل سیار)، هر کدام از این حلقهها رسالتها و وظایفی داشتند که مهمترین آنها عبارتاند از: 1. تقویت و محافظت نهاد: باب و وکلای ناحیه به جای امام مرجع مراجعات وکلای کارگزار و سیار قرار میگرفتند و از وجود رهبر نهاد پاسداری میکردند، چنانکه وکلای کارگزار و سیار به صورت حلقه اتصال میان مردم و باب و وکلای ناحیه به تثبیت و معرفی باب و وکلای ناحیه برای مردم میپرداختند و با ایجاد چتر محافظتی از حلقههای بالایی نهاد محافظت میکردند.2. اداره امور و خدمت رسانی به شیعیان: وکلای کارگزار وجوهات نقدی و مالی شیعیان را دریافت و به حلقههای بالاتر و گاهی به نیازمندان شیعه میرسانیدند و این نقل و انتقال با بهرهگیری از راهکارها و ابزار غیر عادی صورت میگرفت تا دستگاه حکومت عباسی متوجه نشود.3. بیشتر وکلای نهاد اهل دانش و تقوا بودند؛ از همین روی یکی از رسالتهای مهم آنان آموزش و راهنمایی شیعیان دور دست و مبارزه با بدعتها و انحرافات بود.4. پس از عصر امام صادق( به تعداد و مناطق شیعهنشین افزوده شد و این امر نیازمند یک هماهنگی و ارتباط بود و چون ائمه( در حصار و محدودیت به سر میبردند، رسالت نهاد وکالت جهت ایجاد هماهنگی و ارتباط اهمیت پیدا میکرد.5. ائمه( هیچ گاه از مبارزه علیه حکومتهای غاصب و به دست آوردن حق خود عقب نشینی نکردند و در عصر خفقان و سختگیری این راه را تا حدودی از مسیر نهاد وکالت دنبال کردند.
خلاصه ماشینی:
"حلقههای تشکیلاتی نهاد وکالت با پیروی از همین قاعده به تحکیم و یاری همدیگر میشتافتند؛ برخی از نمونههای ملموس این تعامل و همیاری از قرار ذیل است: الف- حفاظت از جان امام(: حاکمان عباسی از هر گونه فعالیت و حضور امامان( میهراسیدند و همواره به دنبال بهانه و دستاویزی بودند تا امامان( را متهم به قیام علیه خود کنند و در نتیجه بر محصوریت و محدودیت و حتی شهادت آنان مبادرت کنند.
111 دوم: انجام امور مالی و خدماتی: دریافت، ارسال و توزیع وجوهات شرعی و موقوفات ائمه( و کمکرسانی به نیازمندان از وظایف عمده وکلا بود 112 که برای هر مورد نمونه ذکر میشود: الف- دریافت وجوهات و هدایا از مردم: به جز موارد نادر که شیعیان اموال را به خود امام( میرسانیدند، در دیگر موارد این وکلا بودند که به دریافت اموال اقدام میکردند؛ لذا امام نهم( به علی بن مهزیار وکیل اهواز دستور دریافت خمس از مردم را میدهد.
152 آنجا که امام عسکری( به خاطر جان حضرت حجت( از معرفی جانشین خود در مجالس عمومی سکوت میکنند حتی اموال خود را برای مادرش وصیت و او را وصی میگیرند، وظیفه خطیر وکلا نمایان میشود و به حق در انجام این وظیفه پیروز شدند؛ چون از طرفی دستگاه حکومت خیال کرد امام عسکری( بدون به جا گذاشتن فرزند و جانشینی از دنیا رفته و از طرفی شیعیان به ولادت و حضور امام عصر( به یقین رسیدند."