چکیده:
در نگرش حضرت علی(ع) مخالف و دشمن، انسانی خطاکار است که باید هدایت شود و مهمترین وظیفه انبیا و اولیای الهی (و همه حکومتهای مبتنی بر دین) زمینهسازی هدایت انسانها و نشان دادن راه حق و حقیقت به آنان است. در نگاه آن حضرت، انسان اشرف مخلوقات است و تکریم هر انسانی ـ فارغ از عقیده و مذهب او ـ بر همگان واجب است. مهمترین مؤلفه تکریم انسان، حفظ خون اوست و خونهای به ناحق ریخته شده، اول چیزی است که روز قیامت مورد سؤال قرار خواهد گرفت. حکومت و قدرت نیز وسیلهای برای احقاق حقوق و احیای حدود و ارزشهای الهی و درنهایت، تکامل و سعادت انسان است و ذاتا دارای ارزش نیست؛ بلکه ارزش و اهمیت آن، کمتر از انسان و جایگاه رفیع اوست. امام علی(ع) در نگرش سیاسی خود ـ که ریشه در اصول و اعتقادات فوق داشت ـ به آزادی و اندیشه مخالفان باطل خود احترام میگذاشت و هیچگاه به توهین و هتک حرمت متوسل نمیشد و در سختترین و بحرانیترین شرایط ـ مثل جنگ ـ نیز به اصول اخلاقی پایبند بود.
خلاصه ماشینی:
"جایگاه مخالفان و دشمنان در نظام سیاسی حضرت علی(ع) از اندیشه و عرف رایج سیاسی بسیار متفاوت بود؛ زیرا مخالف و دشمن در درجه اول انسان است و پاسداشت حرمت و کرامت انسان و ادای حقوق انسانها، برای ایشان که به اصول و ارزشهای الهی و انسانی پایبند بودند امری گریزناپذیر مینمود.
5 هیچ حکومت و حاکمی با مخالفان خود اینگونه برخورد نمیکند، به خصوص که پیشبینی کند اینان بعدا برضد حکومت او دست به اقدام مسلحانه و جنگ خواهند زد؛ مگر حاکم و حکومتی که دغدغه اصلی آن نه حفظ قدرت و حکومت، بلکه مسأله دیگری باشد که ریشه در تکامل و تعالی و انسانیت و ارزشهای الهی دارد؛ مثل امیرالمؤمنین(ع) که دغدغه و مسأله اصلی ایشان اجرای عدالت و پایبندی به اصول اخلاقی و الهی بود.
آزادی مخالفان و دشمنان، از دو جهت نظام سیاسی و شخص حضرت علی(ع) را متحمل ضرر و صرف نیرو و انرژی میکرد: اول از این جهت که اولا: هر مخالف و دشمنی خلاف جهت اهداف و برنامههای گروه حاکم حرکت میکند، یا با انتقاد از سیاستهای جاری به تبلیغ برضد حکومت میپردازد، و حاکمان باید به انتقادات پاسخ دهند و با استدلال و منطق آنان را قانع نمایند یا از گرویدن مردم به آنان از راه منطق و استدلال جلوگیری کنند ـ و امام علی(ع) تمام این اقدامات را انجام میداد ـ ثانیا: مخالفان و دشمنان نیز به عنوان انسان از یک بعد، و به عنوان شهروند از بعد دیگر، دارای حقوق و خواستههایی بودند که باید مورد توجه قرار میگرفت و هیچگونه کوتاهی در آن جایز نبود."