چکیده:
تحقیق و تصحیح و تعلیقه بر شش جلد از مجلدات کتاب شریف بحارالانوار (54–59) و نیز تعلیقه بر معانیالاخبار از نخستین نگاشتههای استاد علامه محمدتقی مصباح بهشمار میآید و دربردارندة نکات رجالی و فقهالحدیثی فراوان است. این مقاله با روش تحلیل و توصیف، بخشی از کوششهای استاد مصباح در فهم اسناد احادیث را بررسی کرده و به نتایج ذیل دست یافته است. برخی از اسناد احادیث این مجلدات دچار تصحیف و سقط و افزودگی است که در جای خود بدان اشاره شده و برای رفع آن کوشیدهاند. همچنین گاهی نیاز به تمییز مشترکات و توحید مختلفات بوده است. عناوین یادشده از یکدیگر بازشناسی و یا بر وحدت آنها تاکید شده است. عنوانهای زیادی نیز معرفی و به وثاقت یا ضعف و یا مجهول بودن آنان اشاره شده و گاه به ارسال یا اتصال سند با استناد به دلیل آن اشاره شده و برخی مشکلات و کاستیهای اسناد مرتفع شده است.
خلاصه ماشینی:
در بررسی و مقایسة سند، در مصدر با سند نقلشده در بحارالانوار، نیاز به رفع تعلیق از کتاب مصدر ـ الکافی ـ بوده است: «الکافی، عن محمدبن یحیی عن ابن محبوب عن عبدالله بن سنان» عنوان «ابن محبوب» در این سند، مشترک میان دو تن است؛ یکی حسنبن محبوب، و دیگری محمدبن علیبن محبوب.
سقط از الفاظ سند در حدیث ذیل، که مرحوم مجلسی از التوحید صدوق آورده، نام راوی مستقیم از امام تصحیف شده و به تبع آن، در متن حدیث نیز، که همین نام مخاطب واقع شده، به صورت مصحف آمده است: «و منه، عن ابن المتوکل، عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن الصقر بن دلف، عن أبیالحسن الثالث(ع)، قال: یا ابن دلف، إن الجسم محدث، و الله محدثه و مجسمه» الخبر.
هم در نسخههای بحارالانوار و هم در التوحید صدوق الفاظ به همین صورت آمده است؛ اما استاد مصباح برآن است که در ظاهر، تصحیفی رخ داده؛ زیرا صقربن ابیدلف کرخی از اصحاب امام هادی( در سامراء بوده و شاید واژة «ابی» از نام او در این حدیث از قلم نویسندگان افتاده است (مجلسی، 1403ق، ج54، ص81).
در سند دیگری که از کتاب المحاسن نقل شده، آمده است: «و منه، عن أبییوسف، عن القندی»، استاد مصباح در ذیل این سند، مینویسد: در همة نسخههای بحارالانوار، کلمة «عن» از ابتدای القندی حذف شده و به صورت «ابییوسف القندی» درآمده است، درحالیکه هم در نسخة مصدر حدیث (المحاسن) «عن القندی» آمده است و هم در رجال، کسی به نام «ابویوسف القندی» نداریم.