چکیده:
جهان اسلام بهاصطلاح به سرزمینهایی گفته می شود که بیشینهی مردمان آن پیرو دین اسلام باشند. جهان اسلام در حال حاضر سرزمینی با ترکیبی متنوع از نظر ویژگی های انسانی و بسترها و شرائط طبیعی را شامل میشود. اگرچه بهلحاظ اشتراک دینی و منابع انسانی و طبیعی، جهان اسلام دارای قابلیتهای فراوانی برای تبدیل شدن به یک قدرت منطقهای در عرصه نظام ژئوپلیتیک جهانی است؛ اما بهدلیل وجود برخی عوامل و زمینههای بروز اختلاف و واگرایی از جمله گسیختگی فضای جغرافیایی، تفاوتهای مذهبی، قومی، اندیشه و نظام سیاسی، عدم استقلال و وابستگیهای سیاسی و اقتصادی، تعارضات سرزمینی، رقابت داخلی قدرتهای برتر جهان اسلام، وجود پیمانهای سیاسی ـ امنیتی با قدرتهای بزرگ و بازیگران فرامنطقهای و ... متاسفانه تاکنون از این پتانسیل عظیم استفاده شایستهای نشده است. گفتنی است در کنار عوامل واگرایی، عوامل و زمینههایی چون اشتراکات دینی و تمدنی، تجانس و همگونی ساختاری و کار کردی، منافع و نیازهای مشترک، احساس تهدید مشترک و ... وجود دارند که میتواند در جهت وحدت و همگرایی جهان اسلام نقش موثری ایفا کند. این مقاله تلاش دارد تا با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی مهمترین چالشهای ژئوپلیتیکی همگرایی در جهان اسلام را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
"بهطور کلی مهمترین عواملی که انسجاممنطقهای جهان اسلام را به چالش میکشند و فرایند واگرایی را در آن تشدید میکنند عبارتاند از: گسیختگی فضایی و جغرافیایی و نبودن یکپارچگی اولین و شاید مهمترین دلیل برای عدم شکلگیری گروهبندی در قالب جهان اسلام و به تبع آن عدم شکلگیریهمگرایی منطقهای گسیختگی فضایی و جغرافیایی و نبودن یکپارچگی سرزمینی است؛به طوری که قلمرو جغرافیاییجهان اسلام که از اکثریت جمعیت بیش از پنجاه درصد مسلمان برخوردار است را میتوان به یازده منطقه جغرافیاییمحدودتر شامل؛جنوب شرق آسیا،جنوب آسیا،فلات ایران،آسیای مرکزی،قفقاز و ترکیه،اروپای جنوب شرقی،شمالآفریقا،شرق آفریقا،غرب آفریقا،آفریقای مرکزی و شبه جزیره عربستان تقسیم کرد(حافظنیا،1379:245)و منطقهیخاورمیانه که عمدتا از آن با عنوان"مرکز جهان اسلام"یاد میشود نیز خود از چندین منطقه ژئوپلیتیک مجزا تشکیلشده است(مجتهدزاده،1387:440).
باهم بوده و براساس آن یکسازمان منطقهای را به وجود آوردهاند،اما باز در همن سازه ژئوپلیتیکی عربی-اسلامی محدود وجود اختلافات مرزی و سرزمینی بارها باعث بروز درگیری وقطع روابط کشورهای عضو شده است،حمله نیروهای نظامی عربستان و تصرف پاسگاه مرزی قطر در مهر 1371 که بهقطع روابط این دوعضو شورای همکاری خلیج فارس انجامید(مجتهدزاده،1387:237)نمونهای از این مورد است که ازیکسو بیانگر اهمیت اختلافات مرزی در ایجاد تعارض و از بین بردن وحدتبوه و از سوی دیگر متزلزل بودن پایههایوحدت را در یکبخش محدود ازجهان اسلام با اشتراکات فراوان نشان میدهد که در آن صورت چشمانداز وحدت کلجهان اسلام مبهمتر به نظر میرسد."