چکیده:
توفان های گردوغبار یکی از انواع مخاطرات جوی هستند که در منطقهی خاورمیانه، در طی سال، بارها امکان وقوع آنها وجود دارد. در دههی پیشین، رخداد این توفان ها فزونی یافته که بررسی علل این افزایش وقوع و سازوکارهای تشکیل آن، توجه پژوهشگران را بهخود جلب کرده است. هدف مقالهی پیش رو نیز، دستیابی بهشیوهی سازوکار تشکیل و فعالیت توفانهای گردوغبار مذکور است. در این مقاله، فراوانی توفان های دههی 80 و گردوغبار تیرماه 1388 را با رویکردی اقلیمشناسی، همراه با در نظر گرفتن شرایط سطح زمین با استفاده از دادههای شبکهبندیشده، شامل ارتفاع ژئوپتانسیل، سمت و سرعت باد، امگا و فشار سطح دریا از مرکز ملی پیشبینی های محیطی (NCEP)، داده های پوشش سطح زمین و خاک مورد استفاده در مدل اقلیمی منطقه ای (RegCM) مطالعه و بررسی شده است. نتایج این بررسی نشان داد که تشکیل کمفشار روی خلیج فارس و پیشروی آن تا جنوب ترکیه و مساعدت جریانهای سطوح میانی و بالایی وردسپهر با استقرار ناوه روی این سطوح، در ساحل شرقی مدیترانه، سبب ایجاد گردش چرخندی در جنوب شرق سوریه، در سطح زمین روی زمین های بدون پوشش سطحی (پوشش گیاهی، سنگفرش بیابانی) و دارای خاک سطحی ریزدانه و گچی شده است. قرارگیری شرایط ناپایدار جوی روی چنین خاک هایی، زمینه را برای تشکیل گردوغبار فراهم کرده است. در طی روزهای بعد با حرکت به سمت شرق ناوه و عمیق شدن شرایط ناپایداری، گردوغبار با حرکت شرق سوی خود از روی ارتفاعات زاگرس عبور کرده و تمام کشور، بهاستثنای جنوبشرق را تحت تاثیر قرار داده است. آن چیزی که در این توفان گردوغبار مشهود است، همراهی شرایط گردش جو (ناپایداری با عمق مناسب) و شرایط سطح زمین (زمین بدون پوشش و خاک خشک و نرم) در ایجاد و فعالیت آن است.
خلاصه ماشینی:
"sliosue//:ptth o} در سطح 850 هکتوپاسکال(شکل شمارهی 6)به پیروی از شرایط سطح زمین الگوی پرارتفاع منطقهی خاورمیانهدر این روزهای سال با نفوذ دامنهی کمارتفاع از سمت جنوب شرقی(دریای عمان و خلیج فارس)بهگونهای است که درشمال،شمال غرب و غرب خاورمیانه با کاهش ارتفاع ژئوپتانسیل از سمت جنوب شرق،کمکم از حاکمیت ارتفاع زیادکاسته شده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) (به تصویر صفحه مراجعه شود) با شکلگیری شرایط ناپایدار در سطح زمین و سطوح زیرین وردسپهر در منطقهی خاورمیانه و ایجاد گردشچرخندی روی نواحی بیابانی و بدون پوشش جنوب شرق سوریه،توفان گردوغباری در روزهای 9 و 10 تیرماه 1388 ایجادشده که با تقویت شرایط ناپایداری و عمیق شدن آن،به دلیل قرارگیری ناوهی سطوح میانی و بالایی وردسپهر در غربمنطقه و تقویت شرایط صعود هوا در سطوح زیرین،به همراه جریان باد شمال غربی در لایهی زیرین،سبب گسترشتوفان در جهت جنوب شرق روی عراق شده است(شکل شمارهی 17)؛اما به دلیل عمق کم صعود هوا و سمت باد(شمال غربی)،این توفان توان گذر از ارتفاعات زاگرس را نداشته و تا روز 12 تیرماه وارد ایران نشده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) ناوهی موجود در سطح 500 هکتوپاسکال نیز،به نسبت روز پیش(12 تیر)به سمت شرق جابهجا شده و از ارتفاعژئوپتانسیل روی ایران و نواحی غرب آن کاسته شده که این شرایط سبب ایجاد جریانهای کاملا غربی روی ایران،عراقو سوریه شده است(شکل شمارهی 21).
loV,norivnE tliuB roodnI,scitsiretcarahC laropmeT ni mrotS tsuD sisylanA lacitsitatS dna citponyS,8002,.
oN,ylretrauQ hcraeseR yhpargoeG lacisyhP,ecnivorP nasarohK dna anemonehP mrotS tsuD fo sisylanA lacitsitatS,9002,."