چکیده:
صلح و امنیتی که با ظهور سلسله ایلخانی، در نیمه قرن هفتم هجری به وجود آمد، موجبات رونق اقتصاد شهری را در بخش وسیعی از قلمرو ایلخانان فراهم آورد. رشد اقتصاد شهری در این بخش از مناطق که در پرتو ملاحظات سیاسی- اقتصادی مورد نظر ایلخانان حاصل شد، به بهبودی نظام پولی این عصر انجامید و در بخشی از دوران حاکمیت آنها ثبات در خور توجهی را در این عرصه ایجاد کرد. با وجود این، برخی محققان، اقتصاد عصر ایلخانان را اقتصاد کالایی به حساب آورده، بدون در نظر داشتن شرایط مختلف حاکم بر این عهد، اقتصاد این عصر را غیر پولی می دانند؛ همین طور در خصوص مسکوکات رایج در این عصر و میزان رواج آنها، به ویژه مسکوکات زرین اغراق کرده و برخی به فقدان این دسته از مسکوکات در حیات اقتصادی این عصر سخن گفته اند. این مقاله با نقد چنین نظریاتی، در پی آن است تا با در نظر داشتن ارتباط متقابل اقتصاد شهری و نظام پولی، چگونگی نظام پولی عصر ایلخانان، رونق یا رکود آن و جایگاه هر کدام از مسکوکات سیمین و زرین را در اقتصاد و جامعه این عصر مورد مطالعه قرار دهد. همین طور به انتشار اولین اسکناس موسوم به «چاو» در تاریخ این عهد می پردازد و علل ناکارکردی آن را مورد ملاحظه قرار می دهد.
The rise of the Ilkhanid dynasty in the middle of the 13th century brought about proportional security to Iran، also leading to improvements in the urban economy resulting improvements in a vast area of the country.
The growth of the urban economy that followed political- economic considerations of the Ilkhanids، caused a noticeable development in the fiscal system. This can be seen as a distinct era. Nevertheless، some experts consider the Ilkhanid's economy as a non-monetary economy and deny the use of any currency in many areas in Iran.
This paper examines the nature of the fiscal system in the Ilkhanid era، the significance of the urban economy to the system، and the briskness or stagnancy of money in the period. This article also pays attention to the circulation of the first banknote، Chao، in the territory of Ilkhanids.
خلاصه ماشینی:
از این نظر که تا زمان غازان سکه واحدی با وزن و عیار مشخص و با مقبولیت عام وجود نداشت، حق با رشیدالدین فضل الله است، اما سؤال این است که آیا قبل از دوران مغول، در ایران و سایر قلمرو اسلامی سکه واحدی وجود داشته است؟ از این گذشته، آیا بعد از دوره غازان، در نظام پولی کشور سکه واحدی در گردش بوده است؟ در دورانی که رشیدالدین فضل الله آن را دوره تشتت و تزلزل نظام پولی می داند، تجارت پر رونقی در بخشهای قابل توجهی از قلمرو ایلخانان وجود داشته و این نمیتوانسته است با این همه مشکلات پولی سازگاری داشته باشد2؛ همچنانکه در همین ایام در مناطقی همچون فارس و کرمان که به طور مستقیم با تجارت دریایی در ارتباط بودند، و روم که دروازه تجارت آن زمان بود، مناسبات تجاری بر اساس اعتماد متقابل تجار و بازاریان صورت میگرفت و در هر منطقه ای مسکوکات محلی رواج داشت.
آ. فدروف- داویدف»، که مورد نقد جان ماسون اسمیت قرار گرفته است، سیاست آگاهانه حکومت در جهت بالا بردن نرخ و اعتبار مسکوکات طلا و همین طور جلوگیری از صدور آن به هند تفسیر کرد(همان:109)، اما این در صورتی پذیرفتنی خواهد بود که تعداد قابل توجهی از سکه های طلای مربوط به این زمان (زمان ابوسعید) در اختیار داشته باشیم؛ امری که در عمل امکان پذیر نیست (ترابی طباطبایی، 1347: 40- 25؛:85 Howorth,1888 ) .