چکیده:
اوضاع سیاسی- اجتماعی جهان اسلام، به ویژه خاورمیانه، در نیمۀ سدۀ بیستم شرایطی را به وجود آورد تا جنبشی به نام حزب التحریر (حزب آزادیبخش) در آن شکل بگیرد. این حزب در سال 1952م در شهر قدس به رهبری شیخ تقیالدین النبهانی، که از زمره دانشآموختگان الازهر بود، وارد صحنۀ مبارزات اسلامی در راه بیداری امت اسلامی گردید. آنگونه که از نام آن برمیآید حزب درصدد است تا با فراهم کردن شرایط و زمینهها، جوامع اسلامی را از قیود دیربنیادی که امت اسلامی را از پیشرفت و کمال بازداشته است رها کند. از جملة آن موانع، نبود قدرت اندیشه در نزد مسلمانان است. اندیشۀ سیاسی حزب التحریر بر محور تشکیل دولت اسلامی قرار دارد که با عنوان خلافت از آن نام میبرند و به تبع آن، رئیس دولت اسلامی را نیز خلیفه مینامند که به ادارۀ امور خلافت (دولت اسلامی) میپردازد. در این نوشتار تلاش میشود عمل و اندیشۀ سیاسی حزب التحریر به استناد مکتوبات و منشورات موجود بررسی و ارزیابی گردد.بیشتر شارحان و کسانی که از آنان در باب تاریخ بیهقی و غزنویان تألیف یا تعلیقی بر جای مانده است در ماجرای زندانی شدن امیرمحمد به کور کردن وی پس از خلع از پادشاهی اشاره یا تصریح کردهاند؛ در حالی که با مطالعۀ تاریخ بیهقی و زینالاخبار گردیزی در صحت این خبر باید تردید کرد. در تاریخ بیهقی هیچگونه اشارهای به این موضوع وجود ندارد؛ در حالی که بخش بازماندۀ این کتاب مهمترین و معتبرترین تاریخ موجود عهد غزنوی، به خصوص دوران حکومت مسعود، است. در زینالاخبار گردیزی ـ اثر تاریخی قرن پنجم و عهد غزنویان ـ نیز اشارهای به این رویداد دیده نمیشود. ماجرای کوری امیرمحمد تنها در کتابهای تاریخی قرن ششم و پس از آن مشاهده میشود که هم با عهد غزنوی فاصلۀ زمانی دارند و هم هیچکدام از نظر مکان نگارش و اشراف بر وقایع بر تاریخ بیهقی برتری ندارند. پراکنده و متناقض بودن شیوۀ نقل ماجرای کوری امیرمحمد در کتابهای تاریخی پس از قرن ششم و نوشتههای متأخران باعث میشود که در صحت وقوع آن بیشتر تردید کنیم. برای پذیرفتن صحت ماجرای کور کردن امیرمحمد در سال 421 هـ ق برخلاف نظر آشکار بیهقی، یا کور بودن او در سالهای پایانی حکومت مسعود (432 هـ ق) بدون آنکه در تاریخ بیهقی اشارهای به آن شده باشد، به قرائن معتبرتری نیاز هست؛ امری که تاکنون میسر نشده است.
The Socio-political conditions of Islam، especially in the Middle East around the mid-twentieth century، created conditions for establishment of a movement which is called Hezb al-Tahrir (al-Tahrir Party). The party originates from Quds in 1952، which was led by Sheikh Taqiud Din al-Nbhani، one of the graduates of al-Azhar. The party based on "awakening the Islamic nation" motto، started her activity in this region. As the slogan suggests، the party aimed to break down the old-foundation constraints which had prevented Muslim nations in their progress and perfection. Among the constraints، the lack of political thought amongst the Muslim society was a very important issue. The political thought of Hezb al-Tahrir is formed on the base of Islamic government، derived by the Caliph who has the duty of operation of caliphate affairs. According to existing literature، this article analyses the operation and the political thought of Hezb al-Tahrir.
خلاصه ماشینی:
باید دید که آیا پیشبرد چنین سازماندهی حرکتی براساس نمونۀ عملی (رسول اکرم(ص)) که در اختیار جنبش است به آن سرانجامی خواهد رسید که پیامبر(ص) و پس از وی صحابه رسیدند یا خیر؟ با توجه به نمونۀ جنبشی مشابه حزب التحریر(اخوان المسلمین) که آن نیز شیوۀ پیامبر را در سیر حرکت خود ملاک قرار داده بود اما به شکست انجامید، میتوان گفت که تقلید صرف از حرکت پیامبر(ص) حتی در تعداد سالها سرانجامی جز شکست نخواهد داشت؛ زیرا رهبران جنبشهای اسلامی شخصیت فرهمند نبی اکرم(ص) را ندارند و جامعۀ امروز هم جامعۀ صدر اسلام نیست.
خلیفه برای اینکه بتواند به عنوان رئیس دولت اسلامی حکومت خود را آغاز کند باید هفت ویژگی داشته باشد که عبارتند از: مرد بودن، مسلمان بودن، آزاد بودن، بالغ بودن، عاقل بودن، عادل بودن، قادر بودن و ملازم آن کفایت داشتن8 (اجهزه الدوله الخلافه، 1426: 24-21؛النبهانی، الشخصیه الاسلامیه، 1324: 2/37-31؛ النبهانی، 1423: 254؛ حزب التحریر و المسأله الکردیه: 19-12).
در واقع، نمونۀ عملی چنین اندیشهای که نخست در پی کسب حکومت بودند با شکست روبرو شد؛ چنانکه اخوان المسلمین در زمان حسن البنا مجبور شد تا در آیندۀ مسیر خود بازنگری کند و نیز گروه الجهاد که نخست در تلاش برای تشکیل دولت بود با شکست روبرو شد (قادری، 1389: 153-148)، هرچند این امر سبب نپذیرفتن حزب از جانب طرفداران و پیروان آن و افزایش گسترۀ فعالیتش نشده است.