چکیده:
وحی قرآنی، ارتباطی کلامی بین پیامبر (ص) و خداوند است که در الگویی ارتباطی دارای فرستنده، گیرنده، هدف و کانال ارتباطی است. علمای مسلمان و برخی از مستشرقان الگوهای ارتباطی گوناگونی از وحی قرآنی ارائه کرده اند که در دو قالب الگوهای خطی و غیر خطی قابل بررسی است. الگوهای خطی عناصر مختلف ارتباط وحیانی را در خود جای میدهند و میکوشند فرایند نزول وحی را ترسیم کنند. بخشی از این الگوها دارای اشکالات ساختاری هستند. الگوهای غیر خطی نیز با ترسیم سیر صعودی نفس پیامبر (ص)، مراحل مختلفی برای نزول در نظر میگیرند که به علت عدم سازگاری سیر صعودی روحی پیامبر (ص) با آیات و روایات و اصول ارتباطی، این دسته از الگوها نیز ناکارآمد و ضعیفاند. در این مقاله، ضمن بیان الگوهای ارتباطی، الگوهای مختلف ارتباط وحیانی از منظری قرآنی، روائی و ارتباطی نقد میشوند.
خلاصه ماشینی:
"ارتباط بین جبرئیل و پیامبر(ص)نیز به صورت افقی رسم شده است که گویای همسطحی وجودی این دو است،در حالی که درواقع چنین نیست و علمای علوم قرآن برای برقراری بین فرشته وحی و پیامبر(ص)دو فرض تحول حضرت از صورت بشری یا تنزل فرشته به مرتبه بشری را مطرح کردهاند.
علاوه بر این،غلبه چنین تصویری از دلالت متن قرآنی بر فرهنگ اسلامی باعث شده است که کارکرد متن از«پیام» بودن در حوزه زبانی به«شمایل»بودن در حوزه نشانه شناسی تغییر یابد(حامد ابو زید،1381:95-99) بررسی این مسأله نشان میدهد که رابطه دیالکتیک بین متن و واقعیت در فرضی برقرار است که خود پیامبر(ص)شکلدهنده الفاظ قرآن باشند، زیرا فردی که در تعامل با فرهنگ عرب است،پیامبر (ص)است.
اولا اثبات این مسأله که فرشتگان چنین نظام زبانی دارند،نیازمند دلیل است که چنین دلیلی وجود ندارد؛ثانیا بر پایه این نظر جبرئیل نقشی فراتر از یک واسطه را دارد و به فرستنده تبدیل شده است،زیرا امکان دخل و تصرف در پیام را دارد،در حالی که آیات قرآن وی را تنها واسطهای در نزول معرفی کرده و هیچ اختیاری در تغییر و تبدیل شکل پیام برای وی قائل نشده است (شعراء،193).
ملا صدرا مبنای الگوی غیرخطی خود را مسأله صعود روح پیامبر(ص)به عالم اعلی قرار داده است که پیش از این مورد نقد قرار گرفت و اشاره شد که صعود روح پیامبر(ص)برای دریافت وحی با روح آیات و روایات و اصول ارتباط وحیانی ناسازگار است.
3-درباره ماهیت ارتباط وحیانی،دو نظر از سوی علمای اسلامی مطرح شده است:نظر اول قائل به انخلاع نفس نبوی از این دنیا و صعود به عالم وحی است که با آیات و روایات و اصول ارتباطی انسانی سازگاری ندارد."