چکیده:
مخاطرات طبیعی مانند سیل، زلزله، گردباد و... در طول دوران حیات کره زمین همواره وجود داشته اند. در دهه های اخیر علی رغم پیشرفت های علمی و تکنولوژیکی گسترده در پیش بینی حوادث، ساختمان سازی و مدیریت بحران، بلایای طبیعی همچنان هزینه های سنگینی را به جوامع انسانی تحمیل می کنند. اهمیت بسیاری از مخاطرات طبیعی به گونه ای است که برای پیش بینی مکان وقوع، شدت و دامنه ی تاثیر آنها، نیازمند لایه های مختلفی از اطلاعات هستیم. نواحی آسیب پذیر شهرها از جمله مناطقی اند که می توان با شناخت، پهنه بندی و سیاست گذاری درست در آنها، زمینه ی کاهش اثرات منفی ناشی از این گونه مخاطرات را فراهم آورد. این موضوع، به ویژه در ایران، که شهرها دارای بافت نامتجانس و در عین حال کهنه هستند، از اهمیت بالایی برخوردار است. براساس مطالعات انجام شده، مشهد از نظر زلزله خیزی در منطقه ای با خطر متوسط قرار گرفته است و از این نظرتحلیل میزان آسیب پذیری فیزیکی – کالبدی آن در برابر زلزله ضروری می باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی– تحلیلی وهم بستگی بوده و سعی شده است با استفاده از شاخص ها و متغیرهای طبیعی، کالبدی، تاسیسات و امکانات مهم حیاتی، جمعیتی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی، نقشه ی پهنه بندی محدوده های آسیب پذیر در برابر مخاطرات طبیعی تهیه شده تا امکان اتخاذ راهکارهای لازم در حوزه ی سیاست گذاری مدیریت شهری فراهم شود. نتایج این مطالعه ضمن بازشناسی روش و الگوی کاربردی تحلیل آسیب پذیری بافت های شهری، چارچوب اقدامات اجرایی موثر را نیز برای شبیه سازی کاربرد الگو در بافت های مشابه فراهم می-آورد.
خلاصه ماشینی:
دراین مقاله باتوجه به ماهیت موضوع ،بـرایدسـت یـابیبـه نتـایج منطبـق بـرشـرایط واقعـی، شاخص هاومتغیرهاینسبتازیادیمورداستفاده قرارگرفته است ،که درزیردسته بندیوارائـه مـی- شوند: شاخص ها و متغیرهای طبیعی:وضعیت تکتونیکی،مکـان گسـل هـا،وضـعیت توپـوگرافیوشـیب منطقه ؛ شاخص ها و متغیرهای کالبدی: عمرابنیه ،نوع سازه ،تعـدادطبقـات ، کـاربریهـا،مسـاحت قطعـات تفکیکی،دانه بندیبافت ،عرض معابردسترسی؛ شاخص ها و تأسیسات و امکانات مهم حیاتی:مراکزآتش نشانی،مراکـزنیـرویانتظـامیوزنـدان هـا، بیمارستان ها،تأسیسات دولتی،ساختمان هایآموزشی،پارکهاوفضاهایباز،شـبکه ی آبرسـانی، شبکه ی گازطیبعی،شبکه ی انتقال برق ،شبکه ی مخابرات ؛ شاخص ها و متغیرهای جمعیتی: تراکم جمعیتی،تراکم خانوار،رشدجمعیت ؛ شاخص ها و متغیرهای اجتماعی:،نسبت جنسی،بعدخانوارومیزان سواد؛ شاخص ها و متغیرهای اقتصادی: نرخ اشتغال وبیکاری ؛ شاخص ها و متغیرهای زیست محیطی:انواع آلودگیها.
کاربری اراضی منطقه مساحت منطقه ی نه درحدود٤٨٥٣/٥هکتاراست وباتوجه به این رقم ،سهم ورتبه ی هـریـک ازکاربریهای عمده درسطح منطقه درجدول شماره (٤)آمده است .
ث ) شاخص ها و متغیرهای اجتماعی دراین مرحله باتحلیل متغیرهایاجتماعی،اقـدام بـه تحلیـل آسـیب پـذیریاجتمـاعیدرسـطح منطقه ی موردمطالعه شده است .
جمع بندی و تحلیل آسیب پذیری بافت های شهری باتوجه به تحلیل هایانجام شده درمراحل قبل ومشخص شدن پهنه هایآسیب پذیرازنظـرهـر کدام ازشاخص ها،درنهایت باجمع بندیلایه هایاطلاعاتیمزبوربـه کمـک سیسـتم اطلاعـات جغرافیایی(GIS)وبااستفاده ازروش وزن دهیبه متغیرهاوتحلیل اطلاعات ،بـراسـاس روش فرآیندتحلیل سلسله مراتبی(AHP)نقشه ی آسیب پذیریکلیدرسطح منطقه به دست آمـد.
دراین بخش فهرستیازامکانات ومحدودیت هایموجوددرزمینه ی آسیب پـذیریبافـت هـای شهریدرروبروییبامخاطرات طبیعیدرسطح منطقه ی نه باتوجه به مطالعات صـورت گرفتـه ،تهیـه شده است که درجدول شماره (١٠)دسته بندیشده اند.