چکیده:
آیه مباهله از برجسته ترین آیات قرآن کریم است که منزلت و فضیلت اهل بیت رسول خدا(ص) را آشکار می سازد. حضرت رسول به استناد وحی الهی، علی(ع) را نفس خود دانسته است که به روشنی گویای حقانیت ولایت و امامت خاندان رسالت و به ویژه امام علی(ع) است. علی رغم این نکته روشن، آلوسی از مفسران اهل سنت در تطبیق انفسنا به علی(ع) مناقشه کرده است. رویکرد این مفسر به این آیه به اندیشه های نظری وی معطوف است. از سوی دیگر، ریشه باور این مفسر به دیدگاه کسانی مانند ابن تیمیه و امام فخر رازی برمی گردد و مواجهه او با این آیه تقریر دیگری از دیدگاه مفسران سلفی است. مفسران شیعی، با استناد به مبانی کلامی، استدلالهای عقلی و نیز با تکیه بر روایات و سبب نزول آیه بر این باورند که کوچک ترین تردیدی در تطبیق انفسنا بر امام علی (ع) وجود ندارد. این مقاله با دسته بندی مواجهه آلوسی در برابر روایات اهل بیت، موضع این مفسر را در آیه مباهله بررسی کرده است.
خلاصه ماشینی:
پرسش اساسی در اینجا این است که آیا آلوسی در توضیح مخالفت خود با دیدگاه اهل بیت (ع ) در آیۀ مذکور، سخن تازه ای گفته است یا دیدگاه او صرفا تقریر دیگری از سخنان پیشینیان مانند ابن تیمیه و امام فخر رازی است ؟ ١.
موضوع این مقاله ، پژوهش درباره ی آیه مباهله در این تفسیر است ؛ بررسی و تحلیل موضع گیری آلوسی دربارة این آیه به رویکرد کلی او در مواجهه با روایات ذیل آیاتی که به نحوی سبب یا شأن نزول آنها به اهل بیت مربوط است ، بستگی دارد که در ادامه به اختصار به آن پرداخته خواهد شد.
آیۀ مباهله در تفاسیر اهل سنت نزول و ارتباط این آیه دربارة علی (ع )، فاطمه (س )، حسن و حسین (ع ) از دیدگاه مفسران فریقین ، مسلم و اجماعی است .
برخی مفسران عامه همچون عالمان شیعه با عنایت به شأن نزول ، آن را به امام علی (ع ) تفسیر کرده اند که در این میان می توان به کسانی مانند سیوطی (٣٩/٢) خازن (٢٥٤/١) و ابن جوزی (٢٨٩/١) اشاره کرد.
از سوی دیگر، برخی مفسران اهل سنت ، کسانی اند که گرچه شأن نزول آیه را ذکر کرده اند و فی الجمله به فضیلت و والایی اهل بیت (ع ) توجه کرده اند، اما در انطباق انفسنا به امام علی (ع ) یا طفره رفته و هیچ اشاره ای نکرده اند (زمخشری ،١ /٢٦٨؛ بیضاوی ،٢٠/٢؛ ابن عاشور، ١١٤/٣) و یا اساسا در تفسیر آن منحرف شده اند (فخر رازی ، ٢٤٨/٨).