چکیده:
شناخت زمینه های فکری وتاریخی خیزش های مردمی منطقه خاورمیانه، از منظر شعر و ادب و به ویژه در شرایط کنونی، می تواند برای علاقه مندان ادب سیاسی بسیارسودمند باشد. یکی ازشاعران پرآوازه ای که تامل درآثارادبی و به خصوص اشعار سیاسی او، مخاطب را با چنین بستری آشنا می سازد، نزار قبانی(1998م)، شاعر بزرگ سوری، است. راقم این سطور، با مطالعه وبررسی مجموعه آثار8جلدی و بویژه سروده های سیاسی او از یک سو و بررسی دیدگاه های پاره ای از منتقدان احساساتی وی ازدیگرسو، به این مهم دست یافت که نزار، برخلاف دیدگاه های گروهی ازناقدان افراطی شعرش، تنها یک شاعر تغزلی، رمانتیک ویا لاابالی محسوب نمی شود بلکه او، ضمن تسلط کافی بر مبانی اندیشه سیاسی مدرن و خود آگاهی اجتماعی بالا، و نیز به دلیل احساس مسئولیت سیاسی اش، عمر پربار ادبی خود را درمبارزه برای آزادی وآگاهی مردمش ازشراستبداد داخلی واشغالگری خارجی صرف نمود. وی توانست دراین زمینه، بیش ازهرشاعردیگرعرب، نقش ایفا کند و مخاطبان خود را نیز نسبت به ساختار استبدادی و اوضاع نابسامان فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه خویش، بیش از پیش آگاه نماید وآنان را برای برانداختن آن اوضاع برانگیزاند. نزار، با بیان صریح ویژگی های حکومت های استبدادی منطقه در اشعار خود، از جمله: ارعاب مردم، گسترش جو امنیتی، تکثر زندان ها، إعمال سانسور، شکنجه وسرکوب مخالفان، عوام فریبی، منفعل و منزوی نمودن روشنفکران و ذره ای کردن مردم و...، ساختارآنها را مصداق بارز حکومت های عقب مانده وضد توسعه تلقی نموده است. این همان نکته ای است که تاکنون بحث مشبع و منسجمی درباره آن تحریر نیافته است.
خلاصه ماشینی:
"راقم این سطور،با مطالعه و بررسی مجموعۀ آثار 8 جلدی و بویژه سرودههای سیاسی او از یکسو و بررسیدیدگاههای پارهای از منتقدان احساساتی وی از دیگرسو،به این مهم دست یافت که نزار،برخلاف دیدگاههای گروهی از ناقدان افراطی شعرش،تنها یک شاعر تغزلی،رمانتیک و یالاابالی محسوب نمیشود بلکه او،ضمن تسلط کافی بر مبانی اندیشۀ سیاسی مدرن و خودآگاهی اجتماعی بالا،و نیز به دلیل احساس مسئولیت سیاسیاش،عمر پربار ادبی خود رادر مبارزه برای آزادی و آگاهی مردمش از شر استبداد داخلی و اشغالگری خارجی صرف نمود.
با توجه به مراتب یاد شده،این مقاله در مقام پاسخ به چهار پرسش جدی دراشعار نزار است: 1)ساختار سیاسی کشورهای عربی از منظر شعر نزار قبانی،دارای چهویژگیهایی است؟ 2)نزار در سرودههای سیاسی خود،در توصیف ویژگیهای استبداد تا چهحد از اندیشههای مدرن متأثر بوده است؟ 3)با توجه به مضامین اشعار سیاسی نزار،وی شاعری انقلابی بود یا شاعریبیقید و فرصتطلب؟ 4)بررسی و تحلیل اشعار سیاسی نزار،چه دستآوردهایی را برای مخاطبانادب سیاسی درپی دارد؟ اهمیت و فایدۀ مسئله تأمل در اشعار و افکار سیاسی نزار قبانی،علاقهمندان به ادب سیاسی را باحقایق مهم زیر آشنا خواهد ساخت: 1)آنگونه که مخالفان نزار میگویند،وی شاعری لاابالی نبوده است بلکهبرعکس،وی شاعری مبارز و انقلابی بوده و تا واپسین دم حیات خود نیز لحظهایدر مبارزه برای آزادی مردمش درنگ نکرده است.
» 5)نبود انتقاد،عامل تداوم جباریت است نزار یکی از علل دیرپایی و تداوم استبداد در کشورهای عربی را فقدان ارادۀجمعی برای اعتراض و اقدام انقلابی در میان مردم میداند؛امری که خود مولود&%00557PDAG005G% فضای ارعاب است و ازاینرو،او با بیانی کنایی،این مطلب را چنین بازگو میکند:{Sمنذ جئت الی السلطۀ طفلا/#لم یقل لی مستشار القصر:«کلا»/#لم یقل لی وزرائیابدا لفظۀ«کلا»/#لم یقل لی سفرائی ابدا فی الوجه«کلا»/#إنهم قد علمونی أنأری نفسی إلاها/#و أری الشعب من الشرفۀ رملا."