چکیده:
با درج بند «د» ماده 4 ذیل قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری، مصوب 1386 مجلس شورای اسلامی، منابع ژنتیک و اجزای ژنتیک تشکیل دهنده آن ها و همچنین فرایندهای بیولوژیک تولید آن ها از حیطه نظام ملی حمایت از اختراع ایران خارج شدند. این امر مباحث و مجادلات دامنه دار حقوقی را درخصوص لزوم و نحوه ثبت اختراعات زیست فناوری در کشور برانگیخت. موافقان پیش بینی قاعده مذکور را قبل از اتخاذ تصمیم نهایی در مورد ثبت اختراعات زیست فناوری، درست و منطقی دانسته و بر لزوم مطالعه دقیق تجارب و رویکرد های متنوع حقوقی در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی درباره قابلیت ثبت مواد ژنتیکی و اختراعات زیست فناوری به منظور آگاهی از نیازها و الزامات ملی درخصوص این موضوع و نیز حمایت از منابع ژنتیک کشور تاکید کرده اند. در مقابل، مخالفان بند «د» ماده 4 با تاکید بر اهمیت زیست فناوری، اطلاعات و دانش موجود را برای اتخاذ تصمیم و طراحی نظام ثبت اختراع قابل اعمال بر آن کافی می دانند. با توجه به چنین چالشی، این مقاله به بررسی رویکردهای اصلی نظام های ثبت اختراعات در زمینه زیست فناوری با هدف فرآهم آوردن یک نظام متوازن حمایت توامان از اختراعات زیست فناوری و منابع ژنتیک اختصاص دارد.
خلاصه ماشینی:
"ماده 27 موافقتنامه تریپس همچنین اعضا را ملزم به اعطای حمایت به فرایندهای غیرزیستی2و ریززیستی3کرده و در عین حال به آنها اجازه داده است که اختراعات مرتبط با جانوران و گیاهان و نیز فرایندهای اساسا زیستی را از شمول نظام ملی حمایت از اختراع خود خارج سازند؛مشروط به این که یک نظام حمایتی ویژه برای ارقام گیاهی به مرحله اجرا درآورند[9،ص 323.
در عین حال،از آنجا که نظام حمایتی ارقام جدید گیاهی،گیاهان را به عنوان فرآورده مورد حمایت قرار میدهد،این سؤال برای برنامهریزان ملی مطرح میشود که آیا فرایندهای تولید گیاهان تغییر شکل یافته نیز که در آنها از فناوری زیستی جدید برای تولید و تکثیر و همانندسازی گیاهان استفاده میشود،باید براساس بند«ب»قسمت 3 ماده 27 تریپس از قابلیت ثبت به عنوان اختراع مستثنا شوند؟در این خصوص دو راه حل وجود دارد: 1.
درواقع،بیشترین تعداد اختراعات حوزه زیستفناوری مربوط به چنین رویکردی است و حمایت نظام ثبت اختراع از موجودات زنده تغییر شکل یافتهای که با استفاده از فرایند جداسازی توالی یک ژن یا توالیبخشی از یک ژن ایجاد میشوند به عنوان نتیجه فرعی آن پذیرفته شده و حسب مورد در خصوص آنها تصمیم لازم توسط مراجع ذیربط اتخاذ خواهد شد.
از جمله مهمترین این مسائل، توجه به تفاوتهای اساسی موضوعات اختراعات زیستفناوری و برخورد متفاوت با درخواست ثبت آنها،چگونگی استفاده از ابزار کنترل مالکیت فکری نظیر صدور مجوزهای اجباری،پیشبینی استثنائات،محدودیتها و معافیتها و همچنین مقررات ویژه برای انتقال فناوری نظیر الزامات مربوط به تولید موضوع اختراع در داخل کشور است."