چکیده:
هدف مقاله حاضر، بررسی عملکرد مستشاران خارجی در زمینههای گوناگون سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی و پیامدهای حضور آنها از بدو ورود به ایران تا اواخر سلطنت محمد شاه قاجار است. در این میان، از تعدادی مستشاران برجسته دورههای تاریخی صفویه تا قاجار یاد شده و فعالیتها و اقدامات آنها بیان گردیده است. استخدام مستشاران در حوزههای مختلف از دوره صفویه و پس از آن صورت پذیرفت و این روند در زمان قاجار به اوج خود رسید. تمایلات نوگرایانه درایران، تحت تاثیر پیشرفت علوم و فنون در غرب و آشکار شدن عقب ماندگی های این کشور بود که سرانجام موجب آن گردید دولتمردان ایرانی در صدد استخدام کارشناسانی از کشورهای پیشرفته برآیند و از آنها به عنوان مستشار برای اجرای اصلاحات و نوگرایی در ایران دعوت به عمل آورند.
خلاصه ماشینی:
تمايلات نوگرايانه درايران ، تحت تأثير پيشرفت علوم و فنون در غرب و آشکار شدن عقب ماندگي هاي اين کشور بود که سرانجام موجب آن گرديد دولتمردان ايراني در صدد استخدام کارشناساني از کشورهاي پيشرفته برآيند و از آنها به عنوان مستشار براي اجراي اصلاحات و نوگرايي در ايران دعوت به عمل آورند.
پيشرفت توليدات نظامي جديد در جهان وشکست هاي ايران به دليل تفاوت هاي تسليحاتي وبه مخاطره افتادن موقعيت ايران در برابر پيروزي هاي جنگي و دست يازي هاي نظامي دشمنان از مهم ترين دلايلي بود که ايران را به فکر تلاش هايي نوگرايانه واداشت و يکي از راه هاي پيش روي او، کمک گرفتن از غرب و در خواست اعزام مشاوران ومتخصصان خارجي براي آموزش در امور مختلف نظامي در مرحله اول و بعدها در زمينه هاي ديگر ازجمله امور سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي و فرهنگي بود که هر چند، علي رغم ايجاد برخي تحولات ، به دليل عدم زيرساخت هاي اجتماعي واقتصادي مناسب آن زمان و وجود اين حقيقت که بيشتر آنها به نفع خودوپيشبرد اهداف کشورشان کارمي کردند، نتوانستند تحولاتي عميق و اساسي را براي ايران به ارمغان آورند.
( هوشنگ مهدوي ،١٣٨٣: ٢٦٨) کارگزاران خارجي در دوره صفويه يکي از ويژگي هاي آشکار دوران صفويه ، گسترش تجارت و رقابت هاي بازرگاني بود که سرانجام جنبه سياسي به خود گرفت و اين امر موجب باز شدن بيش از پيش پاي اروپائيان به ايران گرديد.