چکیده:
در این مقاله به بررسی و نقد برخی از تبیین های انقلاب اسلامی پرداخته شده است، که شامل: نظریه های جامعه توده وار، نظام نوین جهانی، نوسازی شتابان، توسعه ناموزون، ساخت قدرت شخصی دولت، ضعف دستگاه سرکوب شاه، آسیب پذیری دولت رانتی، گفتمان و نظریه عرفانی می باشد. شیوه کار بدین صورت است که ابتدا به بررسی سوال ها و فرضیه های اصلی و فرعی مطرح شده در این آثار، پرداخته شده و سپس چارچوب نظری آنها مورد بررسی، به طور خلاصه آورده شده است و نهایتا نشان داده شده که چگونه با استفاده از این نظریه ها انقلاب اسلامی تبیین شده است.
خلاصه ماشینی:
بررسی تبیینهای انقلاب اسلامی ایران: تحلیلی انتقادی بر برخی تبیینهای انقلاب اسلامی دکتر عباس کشاورزشکری* دکتر زاهد غفاری** دکتر محسن خلیلی*** تاریخ دریافت:87/9/5 تاریخ پذیرش:88/2/6 چکیده در این مقاله به بررسیو نقد برخی از تبیینهای انقلاب اسلامی پرداخته شده است،که شامل:نظریههای جامعه تودهوار،نظام نوین جهانی،نوسازی شتابان،توسعه ناموزون،ساخت قدرت شخصی دولت،ضعف دستگاه سرکوب شاه،آسیبپذیری دولت رانتی،گفتمان و نظریه عرفانی میباشد.
تا به حال،مقالههای مروری درباره نظریههای انقلاب، بطور کلی و تبیینهای انقلاب اسلامی بهطور خاص نگاشته شده است(اخوان مفرد، 1378:235-270؛خرمشاد،1383:86-123؛مشیرزاده،1375:27-46)؛( ,naroF 4891,rolyaT;4891,nirogaZ;9791,ayA;0891,enotsdloG;3991 ).
اما این نظریه با شرایط وقوع انقلاب اسلامی در ایران منطبق نیست 4 چرا که به نظر نویسنده، واکنش قشرهای مذهبی و گروههای سنتی اقتصادی و غیر اقتصادی در مقابل فردگرایی، دنیوی شدن،ورود سرمایههای خارجی و...
نویسنده سپس با اشاره به نقش رفتار حاکم مستبد چنین توضیح میدهد که بر خلاف پادشاهان روسیه که وارث سنت دیرینهای از توجیه ایدئولوژیک حکومت استبدادی بودند و حاکمیت تزارها ریشههای عمیقی در جامعه و زندگی فرهنگی روسیه داشت،محمد رضا شاه نسبت به پایههای شکننده مشروعیت خود آگاه بود و همین عامل باعث شد که وی برنامههای خود را در جهت حفظ مشروعیت خود توجیه کند و نقش فعالی در اداره منازعات سیاسی به عهده گیرد.
فرضیۀ اصلی آنان این است که رابطۀ عینی میان افزایش قیمت نفت و تحولات اجماعی-اقتصادی وجود دارد، ولی این عامل به تنهایی موجب انقلاب نیست،بلکه باید به متغیرهای مهم دیگری نظیر نقش دولت در باز توزیع درآمدهای نفتی،نقش فرهنگ و سنت اسلامی و ویژگیهای تاریخی جوامع نیز توجه شود.