چکیده:
این مقاله به تبیین درونمایه های روان شناختی، دینی، سیاسی، اجتماعی و فلسفی مجموعه داستان «حکایات حارتنا» نوشته ی نجیب محفوظ می پردازد. در این مقاله به مبانی اندیشه های روانشناختی نجیب محفوظ که ریشه در مباحث فکری زیگموند فروید و کارل گوستاو یونگ دارد و مبانی اندیشه های دینی وی که نظرات و تجربیات شخصی وی است و اصول اندیشه های سیاسی و اجتماعی او که متاثر از اصول سیاسی – اجتماعی سوسیالیسم است و نیز گرایش های فلسفی وی پرداخته شده است. این مجموعه داستان که مقدمه ای برای آغاز مرحله ی سوم داستان نویسی محفوظ است، از ساختار روایی ویژه ای نیز برخوردار است؛ از این رو، پیش از بررسی درونمایه ها، ساختار داستانی این مجموعه مورد کنکاش قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"مجموعه داستان«حکایات حارتنا»که در سال1975 برای نخستینبار به چاپ رسید،مانند دیگر آثار نجیب محفوظ از ساختار روایی ویژهی خود برخوردار است که در هیچ اثر داستانی دیگر این نویسنده تکرار نشده است.
برخی از این داستانکها با دیدگاه اولشخص روایت شده و نویسنده یا راوی،بازیگر آن داستانک نیز هست اما در تعدادی دیگر،راوی حکایتهایی از محلهی دوران کودکیاش نقل میکند که خود در آنها نقشی نداشته است.
در داستانک شماره 14 نیز کودک داستان از سعد زغلول،مبارز سیاسی آن دوران،چنان یاد میکند که باز مفهوم کهن الگوی«خود»را در ذهن تداعی میکند(نجیب محفوظ،1975:28)یکی دیگر از کهن الگوهایی که یونگ مطرح میکند،«آنیما»یا«همزاد مونث»است.
این نویسنده در رمان«اولادحارتنا»خداوند را در شخصیت جبلاوی در قلعهای دست نیافتنی تصویر میکند تا فاصلهیمیان انسان و مرتبت خداوندی را بیان نماید(نجیب محفوظ،1992:11)اما در حکایات حارتنااو از خانقاه نام میبرد و تحت تأثیر عرفان ایرانی تمام مظاهر صوفیگری را وارد داستانکهایخود میکند و از اشعار عارفان شاعر پیشهی ایرانی نیز برای بیان تجربههای شهود در انسان والهامهای آسمانی استفاده میکند.
این شرایط سیاسی مربوط به نیمهی نخست قرن بیستم است(حمیدعنایت،1372:59)که در آن کلید واژههایی چون سعد زغلول،سلطان مصر،ملیگرایی ومبارزه با استعمار انگلیسی مطرح است و محفوظ در داستانک 12 خوانندگان را با همین واژههاآشنا میکند(نجیب محفوظ،1975:26)اما نویسنده در داستانک 13 به فعالیتهای سیاسیتودهی مردم مصر اشاره میکند.
در تحلیل این دسته از داستانکهای اجتماعی نیز بایدگفت نجیب محفوظ طبق روال رمانهای رئالیستی خود ویژگیها و رذایل اخلاقی جامعهیبورژوازی و سرمایهداری را مدنظر قرار داده است."