چکیده:
سخن از دبیق و پارچه های اعلای آن (دبیقی) در بسیاری از متون تاریخی،
جغرافیایی و ادبی کهن دیده می شود . علل ویرانی دبیق در سده ه ای متاخر و برخی
ابهامات موجود درباره ی مکان دقیق آن، از مسائل پیش روی پژوهشگران در حوزه ی تمدن
اسلامی است . از این رو ، در این نوشتار مختصر کوشش شده است با استقصا در منابع و
رویکردی تحلیلی به گزارش های موجود، ضمن پاسخ به این دو پرسش، جایگاه تمدنی
دبیق و اهمیت اقتصادی و فرهنگی پارچ ههای دبیقی تبیین گردد.
خلاصه ماشینی:
"به نظر میرسد علت ناکامی نویسندگان و جغرافیدانان مذکور در تعیین مکان صحیحدبیق این باشد که در برخی ایام(مثلا در عصر یاقوت حموی،یعنی قرن 7 هجری)(یاقوت حموی،همان،ذیل مادهی«دبقا»)و یا در دوران معاصر(رمزی،همان جا)،شهردستخوش ویرانی شده بوده است؛به ویژه اگر بپذیریم شهر از جملهی جزیرههایدریاچهی تنیس،یا دست کم در ساحل آن،بوده(ادریسی،همان جا؛مقریزی،همان،4،ق 1،28)؛و این دریاچه نیز گاهبهگاه در معرض سرریز آب رود نیل،و حتی دریایمدیترانه،قرار داشته(ابو الفداء،1840،119)،و بدین ترتیب،احتمال آسیب رساندن آببه شهر بسیار بالا بوده است.
ویرانی روی داده در شهر،حتی امروز نیز،تعیین قطعی محلدبیق را بسیار دشوار ساخته است؛زیرا همانطور که،به گفتهی برخی محققان،مانند رمزی،امروزه میتوان ویرانههای آن را با تل دبقو یا دبجوی امروزین،در نزدیکیدریاچهی المنزلة،در شمال شرقی ناحیهی صان الحجر به مرکزیت قاموس در استانالشرقیة تطبیق کرد،خرابههایی نیز در اراضی ناحیهی کفر ترعهی جدید،به مرکزیتشربین،در الغربیة وجود دارد،که به بقایای دبیق شهره است(رمزی،همان جا؛ »?K?IBAD«:trA ,2002-0691,2IE( ؛و این بعد مسافت میان دو منطقهی ذکر شده نیز،بیتردید،بر دشواریتعیین مکان امروزین دبیق میافزاید.
اقلام تولیدی دبیق،هر چند در حد تولیدات دمیاط یا تنیس نبود(ادریسی،همان جا؛ »KIBAD«:trA,2IE( ،ولی کیفیت و ارزش بالایی داشت؛تا آنجا که گاهی یک پیراهندبیق،ده هزار دینار(ناصر خسرو،1382،168؛ادریسی،همان جا؛مقریزی،1996،1،214 و 268)میارزید؛یا آنکه یک عمامهی دبیقی به طول 100 ذراع(هر ذراع معادل48 سانتی متر است)(که در زمان العزیز بالله فاطمی،به ویژه در فاصلهی سالهای 365هجری تا هنگام وفات او،تولید این نوع پوشاک گران قیمت از رونق بسیار بالاییبرخوردار بود)،500 دینار ارزش داشت(مقریزی،1923،4،ق 1،82).
در میان اشعار شعرای عرب نیز میتوان به شعری از ابو المظفر مؤید الدوله مجد الدینأسامة بن مرشد بن منقذ کنانی کلبی شیزری(27 جمادی الآخر 488-23 رمضان 584)اشاره نمود{o4o}(شیزری،1407،1،30-31؛ابن عساکر،1415،8،90-95؛امین،[بیتا]،3،252)و نیز شعری از ابن سعید مغربی اندلسی(م 685 ق)(1425،مقدمه،17)."