چکیده:
ارنست رنان، دانشمند و خاورشناس فرانسوی، با ایراد یکی از بحث
برانگیزترین خطابه های خود با عنوان « اسلام و علم » در دانشگاه سوربن ( 23 مارس
م)، و سپس انتشار آن در ژورنال د دبا (Journal des Debats) آغازگر یک رشته
مباحثات فکری و مجادلات قلمی در جهان اسلام و غرب شد . خطاب ه ی رنان ، در مدت
کوتاهی به زبان های آلمانی، انگلیسی، و بعد عربی، ترکی ، اردو و فارسی ترجمه شد .
اندیشه گران جهان اسلام، از سید جمالالدین اسدآبادی که در پاریس ا قامت داشت، تا
اندیشه گران دیگری نظیر نامق کمال، رشید رضا، عبدالرزاق، عطاء الله بایزید اوف، محمد
حمیدالله، جلال نوری و دیگران ، در پاریس ، مصر، عثمانی، قازان، هن د و پاکستان اقدام به
نوشتن رد یه های م تعددی بر ادعاهای ارنست رنان کردند . خود این رد یه ها بعدها به یکی از
موضوعات مهم پژوهشی پیرامون شخصیت فکری سید جمال الدین اسدآبادی تبدیل شد . با
این حال، در ایران، این مسئ له، هنوز ناشناخته است . در هیچ منبع فارسی ، بجز ردیه ی
سید جمال، نمی توان سراغی از ردیه های دیگر گرفت. در حالی که بیشتر رد یه های مذکور، از
دوره ی عثمانی ، به زبان ترکی ترجمه و یا تالیف شده است. در این مقاله، برای نخستین بار
مهم ترین رد یه های متفکران جهان اسلام، مورد بررسی و بازشناسی قرار گرفته است . مقاله،
عمدتا با استفاده از منابع ترکی عثمانی و ترکی استانبولی، به رشتة تحریر درآمده است.
خلاصه ماشینی:
"کتاب مزبوربا اینکه یک بار دیگر در سال 1383 از سوی همان ناشر تجدید چاپ شده است،قسمت ضمیمه که متن کامل خطابهی رنان وجواب سید جمال به او است؛بدون هیچ توضیح،حذف شده است.
گفتنی است که خطابهی مزبور همراه با جوابیهی سید جمالالدین اسدآبادی،از سوی سید هادی خسروشاهی نیز با این مشخصات به چاپ رسیده است:گفتار سید جمال الدین اسدآبادیو ارنست رنان دربارهی اسلام و علم،به کوشش سید هادی خسروشاهی،بینا،تبریز،1348.
جدای از آنها،متفکران جهان اسلام،نظیر سید جمال الدین اسدآبادی،حسنعاصم افندی و ابن رشاد و علی فروخ در پاریس؛امیر علی و محمد حمید الله در هند؛جلالنوری و نامق کمال در عثمانی؛عطاء الله بایزید اوف در روسیه؛احمد رضا،رشید رضا ومحمد عبده در مصر؛از جملهی اندیشهگرانی بودند که خطابهی رنان را از جنبههایمختلف نقد کردند و اقدام به نوشتن ردیههای متعددی نمودند.
بنابراین،موضع اصلی سید جمالنسبت به خطابهی رنان در این مقاله منعکس نشده بود،بلکه درست 15 روز بعد از انتشاراین مقاله است که مقالهای با عنوان«الاسلام و العلم»در 18 مه 1883 در مجلهی د دبا(مباحثات)از سوی سید جمال منتشر و در آن اختصاصا به پاسخگویی به ادعاهای رنانپرداخته شده بود.
4. ردیهی ابن الرشاد علی فروخ بعد از چارلز میسمر و سید جمال و نامق کمال و بایزید اوف،یک عالم جوان اهل عثمانیبه نام ابن الرشاد،پنجمین فردی بود که در صدد پاسخ دادن به ادعاهای رنان برآمد.
سید امیر علی در پاسخ به این ادعای رنان که گفته بود:«در جهان اسلام بجز کندی،دیگر هیچ فیلسوف عرب وجود نداشته»،نام شماری از فیلسوفانعرب را فهرست کرده تا نادرستی ادعای او را اثبات کند )25-15,6991,ul?goidn?uC( ."