چکیده:
قالب های ویژه ی کلامی، تمایزات فقهی و مواضع خاص سیاسی، اساسی ترین
نشانه های انشعابات مذهبی در تاریخ اسلام است که هر یک محصول مجموعه ای ازعوامل سیاسی،
اجتماعی و فرهنگی محسوب می شود . این نشانه های سه گانه، گاه چنان در هم تنیده اند که باز
شناسی و تفکیک آنها از یکدیگر مشکل می نماید . کشف رابطه ی میان شکل گیری تمایزات فقه ی
و تقویت مقاومت شیعیان در مقابل دستگاه حاکم، دغدغه ی اصلی این پژوهش است.
این پژوهش با رویکردی تحلیلی، در صدد بازنمایی ت اثیر شکل گیری تمایزات فقهی بر
تعمیق همگرایی سیاسی شیعیان امامیه در سه قرن نخست تاریخ اسلام، یعنی تا حدود پایان
عصر حضور ائمه است . محقق تلاش می کند نشان دهد چگونه تفاو ت های فقهی شیعیان با
سایر آحاد جامعه ی اسلامی، اندک اندک به نوعی رفتار سیاسی و مقاومت در مقابل جریان
فکری حاکم بر جامعه تبدیل گردید و به تقویت همگرایی میان شیعیان منجر گردید و نشانه
ای از اقتدار و نفوذ ائمه بر پیروانشان تلقی شد.
خلاصه ماشینی:
"گذشته از آنکه بر اساس روایات فراوان منقول از ائمهی شیعه(ع)،آنان مکرر بر ایننکته تأکید میکردند که خود نه ارائهکنندهی سخنی نو،که مبین اسلام نبوی هستند،واز جمله،آنچه تحت عنوان احکام فقهی عرضه میکنند،تنها انتقال آموزههای نبویاست،{o1o}به نظر میرسد موارد تمایز شیعه با سایر فرق در آموزههای فقهی،به نوعی قالبهویتبخش برای آنان تبدیل شد و حس همگرایی میان شیعیان و طبعا تمایز و واگراییبا مخالفان فکریشان را موجب گردید،مسئلهای که کمکم شکل رفتاری سیاسی به خودگرفت و نماد مقاومت جمعی در مقابل تفکر،قدرت و نظم حاکم تلقی شد.
بلال پس از وفات پیامبر(ص)و شکلگیری جریان خلافت پس از وی،حاضر{o(1)البته کشف علت واقعی تلاش عمر برای حذف این عبارت از اذان(اگر ممکن باشد)نیازمند بررسیهای بیشتر است که درمحدودهی این پژوهش نمیگنجد،آیا واقعا این جمله در اذان موجب بیتفاوتی عموم به جهاد میشد؟به علاوه پس از خلیفهیدوم و تغییر مصالح اجتماعی و سیاسی عصر او،چرا برای استمرار این تغییر این همه تلاش شد؟o} به اذان گفتن برای خلفا نشد(ابن کثیر،2007،4،104(در رویدادهای سال 20 هجری)؛مفید،همانجا)و تنها در مواردی مثلا به تقاضای حضرت فاطمه(س)و یا امام حسن(ع)وامام حسین(ع)اذان گفت(صدوق،بیتا،1،298؛ابن عساکر،1400،7،136،رقم 493).
{o3o}به نظر میرسد پرداختن به نمونههایی از این{o(1)حتی در طول غیبت کبری نیز-که البته از حوزهی زمانی این پژوهش خارج است-این منبع مالی درونی تشکیلات شیعی واتکای روحانیت شیعه به آن،باعث گردیده آنان-در مقایسه با روحانیت اهل سنت-از حریت و آزادی فکری بیشتری در مقابلحکومتها و قدرتهای سیاسی و اقتصادی،برخوردار باشند؛و این،از جملهی عواملی بوده است که موجب گردیده اقلیت شیعهدر تاریخ اسلام به رهبری روحانیت،منشأ ظهور و بروز اکثریت حرکتهای انقلابی،اصلاحی و ظلم ستیز در مقابل حکومتهاباشند."