چکیده:
دوره شاه عباس اول نقطه عطفی در تاریخ ایران است. اصلاحاتی که این پادشاه مقتدر در اوضاع نابسامان این سرزمین به وجود آورد، موجب ایجاد امنیت و آرامش، رونق اقتصادی، توسعه شهر نشینی،گسترش تجارت و بهبود زندگی عامه مردم و رفعت جایگاه ایران در بین کشورها گردید. شیخ بهایی یکی از مهمترین ملازمان شاه عباس بود که در این راه تلاش های موثری انجام داد. مردم شهر نجف آباد در 30کیلومتری غرب شهر اصفهان بر این عقیده اند که شهر محل سکونت آن ها در زمان این پادشاه و تحت نظارت شیخ بهایی ایجاد گردیده است. هدف از این مقاله بررسی صحت این موضوع است. برای این منظور، اسناد و مدارک کتابخانه ای موجود و همچنین شواهد محلی بر جای مانده مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل منطقی قرار گرفت. نتایج به دست آمده موید آن هستند که این شهر به دستور شاه عباس صفوی و برای تقویت پایتخت تازه تاسیس صفوی به وجود آمده و شیخ بهایی بر ایجاد آن نظارت داشته است. آب مورد نیاز این شهر با شبکه ای از قنات که به صورت شعاعی از 55 تا 35 کیلومتری غرب نجف آباد امتداد داشته اند، تامین شده و با یک کانال طولانی تا شهر انتقال یافته و با برنامه ای منظم در سطح زمین های کشاورزی تقسیم گردیده است. همچنین، نقشه شهر را بر اساس اصول شهر سازی و رعایت الگوی قرینه سازی به سبکی طراحی شده که دو میدان در مرکز شهر قرار گرفته و خیابان ها و کوچه های عمود بر هم از آن ها منشعب شده اند. ایجاد این شهر جدید نه تنها هیچ مشکلی برای ساکنان قبلی روستاهای منطقه ایجاد نکرده، بلکه منافع زیادی نیز برای آن ها داشته است. امروزه با وجود این که بیش از 400 سال از تاسیس این شهر می گذرد، هنوز این یادگار ارزشمند عهد صفوی به خوبی شناخته و معرفی نشده است. پیشنهاد می شود که برخی دخل و تصرف های صورت گرفته در مسیر قنوات و شبکه آبرسانی و نقشه این شهر رفع گردیده و این مجموعه به عنوان یک اثر ملی که می توان آن را نمادی از حاکمیت تفکر برنامه ریزی ناحیه ای در عصر صفوی دانست، ثبت گردد.
The Period of Shah Abbass rule was a turning point in the history of Iran. The reforms which this powerful king established in the disturbance conditions resulted in the peace and security، economic growth، city dwelling development، business boom development، improvement of public life and raising the rank of Iran among other countries. Shaiekh Bahaie is one of the most important accompanies of Shah Abbas who did effective efforts in this way. The residents of Najafabad، in the 30 km of the Esfahan west، think that their city was built at the age of this king and established by the supervision of Sheikh Bahaei. This paper is to examine the accuracy of this theory. For this purpose، the available documents and library certificates and also the local evidence were studied and analyzed. The obtained results show that this city was established by Shah Abbas، ordered for the support of new-established capital city of Safavid and Shaikh Bahaie has supervised its construction. The water of this city has been provided by a channel of Qanats within a radius of 35 to 55 kilometers in western Najafabad and transferred by a long channel to the city and distributed through a regular plan on the surface of agricultural lands. Moreover، the city map was designed based on the city–making principles and symmetric-making pattern observation as two squares were on the center of the city and the lanes and streets crossed each other have derivated form them. Making this new city has not caused any problem not only for the previous residences of villages at this region but also resulted in many advantages. Today، after 400 years of constructing this city، this significant monument of Safavid era has not been identified and introduced yet. It is suggested that some interferences which are done at the direction of qanats and watering–channels، be removed and solved. Finally this complex، which is an image of dominated regional thought planning at the age of Safavid، may be recorded as a national work .
خلاصه ماشینی:
"بدیهی است که عکس این فرضیه ممکن نیست؛چرا که هیچگاه یک یا چند رشته محدود قنات نمیتوانسته است در یک فاصله 55کیلومتری به جریان در آمده و تامین کننده آب مورد نیاز یک مجموعه منسجم شهریباشد5،یا این که این شهر بدون برنامه ریزی جامع و تنها با توسعه قلعهای کوچک،بهمرور زمان و با سلیقه مردم محلی شکل گرفته باشد و یا هزینه سنگین احداث اینمجموعه توسط اهالی منطقه تامین شده باشد!اگر نظر محققان مختلفی مانندسیوری(1363،152)،(سلطانزاده،1367،127)را در نظر بگیریم که معتقدند دوره شاهعباس اول از نظر اقتصادی و شهر سازی دورهای ممتاز در سراس دوران فرمانرواییصفویان و حتی بعد از آن بوده و هیچگاه در ادوار بعدی(افغانها و یا نادر شاه وجانشینان او)دولت مقتدری که بتواند اینگونه به آبادانی منطقه همت بگمارد،وجودنداشته است؛کاملا"منطقی خواهد بود که تاسیس شهر نجف آباد را مربوط به عهد شاهعباس صفوی بدانیم.
در مورد فرضیه دوم که شیخ بهایی بر احداث این شهر و ایجاد شبکه تامین و توزیعآب قنوات و همچنین طراحی نقشه مناسبی برای این شهر نظارت داشته است نیز سهمطلب قابل بحث وجود دارد: 1-محل انتخاب شده برای ایجاد این شهر در محدوده پیش کوههای زاگرس مرکزیو در ابتدای دشتی به نام کرون قرار گرفته است.
بنا بر این،پیشنهاد میشود این مجموعه به عنوان یک اثر ملی که میتوان آن رانمادی از حاکمیت تفکر برنامه ریزی ناحیهای در عصر صفوی دانست،ثبت شودو کنگره آتی بزرگداشت شیخ بهایی در شهر نجف آباد برگزار گردد تا محققان،دانشمندان و برجستگان علم و هنر ایران از نزدیک با این یادگار ارزشمند عصر صفویآشنا گردند."