چکیده:
داﻧﺴﺘﻪﻫﺎ درﺑﺎره ی ﭼﺮاﻳﻲ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺷﻬﺎدت ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻜّﻲ ﺟﺰّﻳﻨﻲ ﻋﺎﻣﻠﻲ (ﻣﺘﻮﻓﺎی ﺳﺎل 786 ﻫ.ق)، ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺷﻬﻴﺪ اول، اﻧﺪک، ﻣﺒﻬﻢ و ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ. اﻳﻦ اﺑﻬﺎم ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻘّﻘﺎن ﺑﺮای ﺣﻞّ ﻧﻜﺎت ﻣﺒﻬﻢ ذﻛﺮ ﺷﺪه در ﮔﺰارش ﻫﺎی ﻣﺘﺪاول درﺑﺎره ی ﺷﻬﺎدت وی،ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن ﻫﺎﻳﻲ، ﺧﺎﺻّﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻈﺮات ﻓﻘﻬﻲ او، ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻨﺪ. در ﻣﻘﺎﻟﻪ ی ﺣﺎﺿﺮ، ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ی ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ، اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻛﻪ ﺷﻬﺎدت ﺷﻬﻴﺪ اوّل ﭘﻲ آﻣﺪ ﺗﻼش وی ﺑﺮای ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ اﻧﺤﺮاﻓﻲ در ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺷﺎم ﺑﻮده، ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ و دﻓﺎع ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ است.
خلاصه ماشینی:
"{o8o} دانستههای ما دربارهی اقامت محمد بن مکی در حله محدود است و عمدهی اطلاعاتدربارهی او را به واسطهی مطالبی در اختیار داریم که در ضمن اجازات حدیثی آمده و یا نکاتیاست که در انجامهی برخی نسخههای آثار وی ذکر شده است و از همه مهمتر،مطالبی استکه شهید در کتاب اربعین حدیثا بیان کرده که از تألیف آن در 18 ذوالحجهی سال 782 ه ق{o(1)نک:جزری،همان، ج 2،ص 265;مختاری،همان،صص 19-29;مهاجر(1430)،ص 186;ترابی،همان،ص 26-28.
اطلاع دیگر که خود شهید اول دربارهی زمان نگارش کتاب لمعه ذکر کرده است،سخن او دراجازهاش به ابن خازن حائری است که در دوازدهم رمضان سال 784 ه ق به او داده شده و دراین اجازه از کتاب لمعهی خود در ضمن آثارری که نگارش آنها را به پایان رسلانیده،یاد کردهاست.
o} {o(4)مهاجر(همان،صص 194-201)،بدون آنکه دلیل قانعکنندهای ارائه کند،معتقد است که شهید در این سالها،یعنی ازحدود سال 760 ه قبه بعد،در جزین اقامت داشته و مدرسهای دایر کرده و به تدریس فقه شیعه و نگارش برخی از آثار خودمشغول بوده است.
گرچه دربارهی میزان اصالت این گزارشمستندی وجود ندارد،اما ساختار معقول ماجرا میتواند اصالت گزارش بتدینی را تدیید کند;همانگونه که گفته شد،در دست نبودن گزارش نویسندهی نسیم السحر باعث شده است تابسیاری از محققان در بیان علل و اسباب شهادت شهید به دست ممالیک،از ارتباط شهید باسربداران و تلاش علی بن مؤید در تثبیت تشیع فقهی در مقابل جریانهای صوفیگری سخنبگویند{o1o}و شدت یافتن منازعات بین ممالیک و مغولان را دلیل جدی شهادت شهید،بنابر اتهامهمراهی وی با مغولان و سربداران،بدانند;در حالیکه منازعات بین ممالیک و ایلخانان چنددهه قبل و پیش از شهادت شهید اول،با فروپاشی ایخانان منتفی شده بود;{o2o}اما گزارشنویسندهی نسیم السحر به وضوح نشان میدهد که دشمنیهای شخصی برخی از اهل سنت وسعایت جریان باقیماندهاز حرکت منحرفانهی یالوشی،علت اصلی شهادت شهید بوده است."