چکیده:
موضوع علم کلام اعتقادات دینی است و متکلم در شش بخش به فعالیت میپردازد: استنباط آموزههای اعتقادی، تبیین، تنظیم، اثبات آنها، پاسخ به شبهات و نقد و بررسی مکاتب معارض. این مقاله به بررسی روشهای تبیین در علم کلام اختصاص دارد. تبیین بیان گزارههای استنباطشده به زبان مخاطب است، به گونهای که برای وی قابل فهم باشد. هر تبیینی نیازمند رعایت شروطی چون: رعایت سطح فهم و پیشفرضهای مخاطب، لحاظ موضوع و محتوای مورد تبیین، لحاظ شرایط زمان و مکان و در نهایت لحاظ شروطی نسبت به تبیینگر است. در تبیین میتوان از روشهای مختلف بهره گرفت که اهم آن عبارتاند از: تعریف مفردات، ذکر تاریخچه، ذکر مبانی، بیان لوازم، مطرح کردن احتمالات مختلف و برگزیدن احتمال درست، طرح سؤال و بیان مثال و تشبیه.
خلاصه ماشینی:
"(ابن فارس، ج 1، ص 327؛ جوهری، ج 5، ص 2082 ـ 2084) مقصود از تبیین در علم کلام این است که متکلم آموزه استنباط شده را به زبان مخاطبین توضیح دهد و آن را برای مخاطب روشن کند و ابهامی برای وی از جهت خود مسئله باقی نماند چه مخاطب آن را بپذیرد چه نپذیرد.
در برخی از روایات، امام 7 علم غیب خود را تبیین میکنند ولی چون حس میکنند برخی از مخاطبان سطح فهمشان در حد درک این مسئله نیست تبیین با توجه به سطح فهم آنها ارائه می دهند : «امام صادق 7 فرمود: من هر آنچه را که در آسمانها و زمین، بهشت و دوزخ است میدانم، سپس اندکی تأمل کرد و دید این سخن بر شنوندگان گران آمد، لذا فرمود: من این مطالب را از کتاب خدای عز و جل میدانم.
(همو، ص 349) استفاده از روش ذکر اقوال گذشته از این که تصور روشن تری از دیدگاه یک متکلم در مقایسه به دیگر دیدگاهها ایجاد می کند، در مقام اثبات نیز مفید است؛ زیرا به این وسیله روشن می شود که هر یک از ادله اقامه شده برای اثبات چه امری و رد چه مطلبی است.
در تبیین مبانی بحث خود در این تعریف نیز میگوید: قید پشیمانی از گناه لازم است چون به هر حال معصیتی از وی سر زده است و توبه باید از ارتکاب یک گناه باشد و إلا ندامت از غیر گناه چه معنایی خواهد داشت!."