چکیده:
دراین مقاله با توجه به شرح احوال و آرای محمد بن علی ترمذی مشهور به حکیم ترمذی عالم، محدث، فقیه و عارف سده سوم هجری و موسس مکتب «حکیمیه» روشن خواهیم ساخت که وی بدون پیوند ارادت با مشایخ صوفیه به آرا و عقایدی نزدیک به اهل تصوف دست یافت و تصوف و صوفیان پس از خود را نیز متاثر از این آرا و عقاید کرد. در این نوشتار استقلال اندیشه ترمذی و حکمت یا عرفان او از تصوف رایج در آن روزگار و نیز تفاوت آن با عقاید صوفیان بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"از جمله بزرگان علم حدیث و فقه در ترمذ:ابو عبد الله صالح ابن عبد الله ذکوان باهلی ترمذی(متوفی 239 ه ق)از مشایخ حسن ابن علی ترمذی،پدر حکیم ترمذی و احمد ابن خضرویه؛ابو عیسی ترمذی صاحب سنن ترمذی(واعظ بلخی،1350:219؛ خطیب بغدادی،1422:ج 372،11)؛ابو الحسن احمد بن حسن ترمذی معروف به ترمذی کبیر(متوفی 241 ه ق)که از اصحاب احمد بن حنبل بود و بخاری از طریق او از احمد بن حنبل روایت کرده است (ذهبی،1376:ج 1،91)و ابو جعفر محمد بن احمد بن نصر ترمذی(متوفی 295 ه ق)محدث و فقیه شافعی که از جمله آثار او کتاب اختلاف اهل الصلاة میباشد که در آن به عقاید کلامی خود اشاره کرده است.
10ذیلا برخی آثار قطعی و معتبر وی را که در این مقاله از آن استفاده شده معرفی میکنیم: 3-1)بدوشان ابن عبد الله محمد الحکیم الترمذی بیشتر شرح احوال ترمذی را از این کتاب نسبتا کوتاه وی که دربارۀ خود نوشته است،میتوان به دست آورد.
نتیجه برخی از ویژگیهای خاص حکمت ترمذی که آن را با صوفیان متفاوت میکرده است،بعدها از سوی صوفیه پذیرفته شد؛از جمله پس از گذر چند قرن،به همت ابن عربی و مکتب او تقریبا همۀ نظرات حکیم ترمذی دربارۀ ولی و برتری آن بر نبی و اصلی بودن مقام ولایت نسبت به مقام نبوت تثبیت شد و طلبی که زمانی بدعت و کفر تلقی میشد با این تبصره،انگشت اتهام را از خود دور کرد که رسول گرامی اسلام که ختم نبوتاند،هم مقام ولایت و هم مقام نبوت داشتند و ولایت مقام باطن و نبوت مقام ظاهر ایشان بود."