چکیده:
با بررسی منابع شیعی عصر غیبت صغرا، درمییابیم که این دسته از منابع، نسبت به شبکۀ وکالت و خصوصا وکلای اربعه توجه ویژهای نداشتهاند و در موارد بسیاری حتی نامی از وکلا به میان نیاوردهاند. شاید این امر، برآمده از فضای سیاسی آن عصر باشد؛ جوی که به شدت علیه شیعیان غلیان پیدا کرده بود و حکومت عباسی را علیه شیعیان تحریک میکرد. از جمله عوامل تحریککننده میتوان به قیام صاحب زنج، قرامطه، تشکیل حکومتهای شیعی علویان در طبرستان و فاطمیان در مصر اشاره کرد. این عوامل سبب شد که عالمان امامی آن عصر مجبور به استفاده از راهکار تقیه شوند، به طوری که این پدیده حتی در منابع امامی آن دوره و تعاملات بین وکلا و علمای امامی نیز اثر گذاشت. از اینرو شایسته است نخست تاریخچهای از سازمان وکالت ارائه شود، سپس فضای سیاسی عصر غیبت صغرا ترسیم گردد، آنگاه منابع امامی آن دوره جداگانه مورد بررسی قرار گیرد. در پایان به این نتیجه اشاره میشود که منابع امامی توجه بسیار اندکی به سازمان وکالت داشتهاند که این امر متأثر از فضای تقیۀ حاکم بر آن دوره بوده است؛ فرضیهای که نویسندۀ این پژوهش، میکوشد آن را اثبات کند.
The lawyers representing the Absent Imam، especially four networks have not been well considered in the Shiite sources of the Minor Occultation period، and in many cases the sources have not even named the lawyers. Maybe this disregard is influenced from the political pressures of the time، when the boiling atmosphere was stimulated strongly against Shia during the Abbasid rule. Among the factors that could have triggered a chain uprising، Qarameteh، Alawite Shias in the government and the Fatimids in Egypt as well as Tabarestan are noted. These factors led the Imami scholars of that age to be forced to use taghieh reservation، so that the effect of even the sources and interactions between lawyers and scholars Imam were affected. It is good practice to provide an early history of the organization، after which the political atmosphere of the Minor Occultation era can be traced then from the Imam resources in that period، which can be examined separately. In the end، it ispproposed that the political pressures of the period had a direct relationship with the silnce of the documnets about the era called Minor Ocuultation and the lawyers of the Absent Imam.
خلاصه ماشینی:
به طوری که بعضی از خاورشناسان مدعی شدهاند گزارشی از ائمه وجود ندارد که آنان شخصی را به عنوان نماینده (وکیل) خویش بهویژه در عصر غیبت معرفی کرده باشند، به همین دلیل وکالت سفیران، مورد تأیید ولایات مختلف از جمله قم و بغداد نبوده است (نیومن،1386: 377).
سرانجام این سازمان با توقیع آخر امام عصر( به وکیل چهارم به پایان رسید، به طوری که امام تصریح کرده بودند که با شروع غیبت کبرا دیگر هیچ ارتباط حضوری بین امام و شیعیان صورت نخواهد گرفت و کسی که چنین ادعایی کند دروغگو خواهد بود (طوسی،1387: 684) و این پایانی بر فعالیتهای سازمان وکالت بود.
نویسندۀ این کتاب محمد بن یعقوب کلینی (م329ق) است که به سبب گرایشهای روایی خود متعلق به مکتب قم بوده است، اما در عین حال به شهرهای مختلف از جمله بغداد سفر کرد و دست به تألیف کافی زد که از جمله کتابهای چهارگانه شیعه به شمار میرود.
همچنین در این کتاب روایات درخور اعتنایی دربارۀ وکلا و سازمان وکالت بهویژه در عصر غیبت نقل شده و بحث نسبتا مفصلی دربارۀ امام عصر، تولد و کسانی که آن حضرت را ملاقات کردهاند، مطرح گردیده است (همو).
شغل سفرا خود پوشش دیگری برای پیشبرد اهداف سازمان وکالت بود، چنانکه نقل شده که وکیل اول و دوم هر دو پیشۀ روغنفروشی داشتند و بسیاری از وجوهات و نامهها را از همین طریق دریافت میکردند؛ چنانکه طوسی به این امر اشاره کرده است (طوسی، 1387: 615).