چکیده:
اینکه درباره تبیینهای تاریخی چه نظریاتی مطرح شده و چه مزایا یا نواقصی دارند و تاریخ از منظر قرآن چگونه است؟ سؤالاتی است که در این تحقیق به آنها پرداخته میشود. درباره تبیینهای تاریخی که ذیل بحث فلسفه نظری تاریخ مطرح است، نه نظریه بیشترین طرفدار را داشته است. از منظر قرآن، موتور حرکت تاریخ، خواست و اراده انسانهاست. درواقع نبردی میان انسان بهکمال رسیده و آزادی معنوی بهدست آورده و انسان منحط و درجا زده و حیوان صفت. به این وسیله انسان با تکیه بر ویژگیهایش هم تمدن میآفریند و هم آغازگر جنگها و نبردها میشود.تضاد و تنازع ناشی از غریزه استخدام که از ماجرای هابیل و قابیل آغاز شده همچنان هست و خواهد بود تا زمانی که قدرت فکری انسان قادر به درک انقلابی جهانی برای رسیدن به امت واحده نهایی شود و به تمام تضادها و درگیریهای بیرونی خاتمه داده خواهد شد. به عقیده اسلام، اندیشه و عمل در یکدیگر تأثیر متقابل دارند و پایههای اصیل انسانی در تفکرات شخص و فطرت درونی اوست. ازاینرو جنبههای معنوی انسانها بر جنبههای مادی آنها مقدم است.
خلاصه ماشینی:
". این مقاله بهدنبال بیان دیدگاه قرآن کریم درباره فلسفه نظری تاریخ بوده و برای فهم بهتر و امکان مقایسه میان سایر دیدگاهها با نظر قرآن، در ابتدا به تبیین دیدگاههای متفکرین و اندیشمندان مطرح جهان درباره تاریخ پرداخته و سپس نگاه قرآن در این مسئله بیان میشود.
به بیان دیگر، قائلین به این نظریه میگویند: چون تمام شئون اجتماعی و تاریخی هر قوم و ملتی ـ اعم از شئون فرهنگی، مذهبی، سیاسی، نظامی و اجتماعی ـ جلوهگاه شیوة تولیدی و روابط تولیدی آن جامعه است؛ و این تغییر و تحول در بنیاد اقتصادی جامعه است که جامعه را از بیخوبن زیرورو میکند و به جلو میبرد، بنابراین نوابغ که در نظریههای قبل از آن سخن گفتیم جز مظاهر نیازهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جامعه نیستند و این نیاز نیز به نوبه خود معلول دگرگونی ابزار تولید است.
اگرچه در رأس عوامل محرک تاریخ، «اراده خداوند» قرار دارد و هر حرکتی نیازمند تعلق مشیت الهی در دو بخش ارادی (مثل ظهور و حرکت نوابغ) و غیر ارادی (مثل حوادث طبیعی) است، با این وصف، عامل اصلی محرک تاریخ در بخش ارادی انسانها و غایات آنان ـ در فعالیت، اعمال و افکار آنها ـ ثابت است.
ازاینرو در مرحله وحدت نهایی ـ که بر مبنای اعتقادات اسلامی پس از ظهور مهدی موعود# محقق میشود ـ چون «هوای نفس به هدایت و رستگاری بر میگردد» 4 و «رأی و اندیشه واحدی [رأی قرآن] بر جهان حاکم میشود»، 5 در نتیجه «عقل انسانها جمع و اخلاق آنها کامل گشته»، 6 «مشکلات مادی و دنیوی مردم که از مهمترین عوامل اختلاف و ظلماند بر طرف شده» 7 و «قسط و عدل بر همه جهان حکمفرما خواهد شد."