چکیده:
فیلسوفان اسلامی برای تبیین امکان عقلی وحی و ارتباط انسان با عالم ملکوت، فرضیۀ تحلیل عقلی وحی را ارائه کرده اند. در این تحلیل وحی نبوی دریافتی ممتاز و منحصر بفرد دانسته شده که با ابزارهای متعارف قابل شناخت نیست. در تبیین عقلی وحی، نخست روح قدسی پیامبر به عالم عقل صعود و بعد از ادراک معانی و حقایق امور، وحی را دریافت میکند؛ سپس در مقام نزول (ابلاغ) آن معانی در مرتبۀ خیال تجسم یافته و سرانجام مدرکات عقلی پیامبر در مرتبۀ حس بشکل الفاظ و اصوات در گوش و احساس و بر زبان وی جاری میشود. ادراک حقایق وجودی، حضوری و فردی است، از اینرو، شک و تردید در آن راه ندارد و دیگران را نیز به آن راهی نیست. بیشتر فیلسوفان اسلامی بر این باورند که مقام نبوت و گرفتن وحی نیز از این سنخ است، یعنی نه اکتسابی بلکه اعطایی است هرچند ممکن است بعضی مقدمات آن اکتسابی باشد.
خلاصه ماشینی:
"تحلیل ملا صدرا از وحی با اینکه صاحبنظران این حوزه بیشمارند اما برای رعایت اختصار و مجال مقاله،در ادامه بیشتر نظریات ملا صدرا را مورد بحث و بررسی قرار میدهیم،چراکه حکمت متعالیه حاصل سیر تکاملی مکاتب فلسفی گذشته بوده و صدر المتألهین با توجه به آرای پیشینیان و کاستیها،ایرادها و نقدهای وارد بر آنها به تبیین مسئله پرداخته است؛افزون بر آنکه در هر بحث آیات و روایات را نیز مد نظر داشته و سعی کرده بین عقل و نقل جمع نماید.
بعنوان نمونه،ابن سینا مینویسد:«فیکون الموحی الیه یتصل بالملک بباطنه و یتلقی وحیه بباطنه»28؛یا آیت الله جوادی آملی،با بیانی شیوا و رسا مطلب را چنین بیان میکند: حقیقت وحی از مقام علی عظیتم نشئت گرفته است،از اینرو،همراه با علو و عظمت مخصوصی است که تحمل آن میسور آسمانها و زمین نیست؛زیرا هرچند آسمان و زمین از نظر ستبری خلقت از انسان شدیدترند{/«ءأنتم أشد خلقا ام السماء بنیها»/}29-اما چون جانی که پذیرای وحی الهی باشد در آسمانها نیست یا آنکه جان آسمانها آن قدرت و عظمت را ندارد که مانند جان انسان کامل وحی را تحمل کند...
هرچند برخی عبارات فلاسفه در تحلیل تعقلی وحی،مبهم و در وهلۀ نخست ممکن است متعارض با اصول و مبانی دیگر ایشان و حتی منافی با باورهای دینی بنظر آید،اما تفسیری که ملا صدرا مبتنی بر مبانی معرفتشناسی و انسانشناسی خود از آن ارائه میدهد، در نظام فلسفی حکمت متعالیه کاملا قابل توجیه و دفاع عقلانی است و نهتنها با آموزههای دینی منافاتی ندارد بلکه بسیاری از روایات نیز مؤید آن است."