چکیده:
اعتقاد به علم حضوری در فلسفه اسلامی به فیلسوف وسعت دید و عمقنظر بیشتری میبخشد. در این میان، علامه طباطبایی با طرح مسائل جدید و گسترده پیرامون این مسئله، جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده است. از نظر وی، علم حضوری، پایه و اساس همة علوم است و بدون آن، انسانها فاقد هرگونه دانشی خواهند بود. وی، در تحلیل نهایی، علم را منحصر به نوع حضوری دانسته، علوم حصولی را صرفا اعتباراتی عقلی مینامد. این برخورد، تأثیرات عمیقی بر جنبههای گوناگون تعلیم و تربیت، از جمله ویژگیهای آن خواهد داشت. از این رو، در این مقاله، ضمن کاوش در بحث فلسفی علم حضوری، دلالتهای آن در تعلیم و تربیت بررسی شده است. روش تحقیق، شیوة تحلیلی است و نتایج آن ترتب ویژگیهای خاصی را بر آموزش و پرورش مبتنی بر علم حضوری نشان میدهد.
خلاصه ماشینی:
"در این معنا، «رویکرد مبتنی بر علم حضوری»،از یکسو برای کسب علوم مختلف و مطابق واقع (-بالفعل کردن علوم حضوری خود)اهمیت زیادی قائل است؛چنانکه در دیدگاه رویکرد موضوع-محور نیز بر موضوعهای درسی تأکید میشود؛از سوی دیگر،رویکرد مبتنی بر علم حضوری،به فرد نیز توجه زیادی دارد؛زیرا هر دانشآموز به طور بالقوه حامل علومی است که تنها از طریق توجه به استعدادها و قابلیتهای او و ایجاد انگیزش درونی،فعلیت مییابد.
پس بدون شک برای بالفعل کردن هر علم حضوری،درجاتی از آمادگی نفس لازم است؛چنانکه شریفزاده با اشاره به این عبارت علامه در مورد موجودات مجرد خیالی که:«حاضر بوجوده الخارجی للمدرک و ان کان مدرکا من بعید»،کلمۀ«بعید»را حاکی از این میداند که درک حضوری،شدت و ضعفی به اندازۀ استعداد مدرک دارد و مدرک با رهایی از دام توهم و توجه به حقیقت علم،میتواند به شهود عرفانی علوم حضوری خویش دست یابد.
دلالتهای تربیتی چنانکه ذکر شد علم حضوری،در مقایسه با علم حصولی از توجه کمتری برخوردار است و غالبا مورد غفلت یا انکار قرار میگیرد؛اما اهمیت و اعتبار این نوع علم،قابل چشمپوشی نیست و هر نگاه ژرفبینی را به خود جلب میکند؛حتی برخلاف آنچه که در ظاهر امر به نظر میرسد،علم حضوری صرفا عاملی درونی و غیر قابل استفاده نیست که فقط در بحثهای فلسفی کاربرد داشته باشد؛بلکه با نظری دقیقتر،آثار و دلالتهای آن در علمآموزی و کسب معرفت آشکار میشود.
اکنون با توجه به این موارد،ویژگیهای تعلیم و تربیت بررسی میشوند: ویژگیهای تعلیم و تربیت تعلیم و تربیت مبتنی بر علم حضوری،متضمن ویژگیهای ذیل است: امر خارجی نبودن:علم حضوری(مبدأ و منشأ همۀ علوم)فطری است؛یعنی به طور بالقوه در همۀ افراد وجود دارد."