چکیده:
چیستی تفسیر قرآن یکی از مهمترین مسائلی است که در حیطة مبانی تفسیر قرار دارد. در علوم قرآن و مقدمات برخی از تفاسیر تعاریفی از تفسیر قرآن ارائه شده است، ولی هیچیک درصدد بررسی دیدگاه خود قرآن دربارة حقیقت تفسیر برنیامدهاند. نوشتار حاضر «چیستی تفسیر» را با رویکردی مصداقشناسانه در قرآن کریم، تحلیل و بررسی میکند. بدین منظور، نخست اثبات میگردد که «تفسیر» در ادبیات قرآن کریم هممصداق با «تفکر» است و سپس با استنباط و استظهار چیستی تفکر از آیات، چیستی تفسیر شناسایی میشود. تفسیر از نگاه قرآن کریم عبارت است از تبیین نشانههای حق با نشانههای حق تا در عرصة ادراکی شخص تفسیرگر، حق از باطل تبین یابد و علم به حق حاصل آید.
خلاصه ماشینی:
"عدم علم، نتیجة عدم تبین افزون بر استفادة این مطلب از قرآن که «تبین سبب حصول علم فکری برای انسان است» از شمار دیگری از آیات چنین دانسته میشود که: «عدم علم فکری نتیجة عدم تبین است»؛ 149 از جمله: «وقولهم إنا قتلنا المسیح عیسی ابن مریم رسول الله وما قتلوه وما صلبوه ولـکن شبه لهم وإن الذین اختلفوا فیه لفی شک منه ما لهم به من علم الا اتباع الظن وما قتلوه یقینا(نساء: 157)؛ و [این] سخنشان که «همانا ما مسیح، عیسی، پسر مریم، فرستاده خدا را کشتیم» در حالی که او را نکشتند و او را بر دار نکردند بلکه برایشان مشتبه شد و همانا کسانی که دربارة او اختلاف نمودند هر آینه در مورد او در شکاند، آنان را به او هیچ علمی نیست مگر پیروی از ظن و او را با یقین [به اینکه همان عیسیبن مریم است] نکشتند».
بر این اساس حتی اگر اشکال پیشگفته بر استظهار مستشکل از آیه 63 سوره مبارکه أعراف را نادیده بگیریم و شمول رحمت الهی را متوقف بر تقوا قلمداد کنیم، باز هم باید توجه نماییم که این معنا (توقف غایت دوم بر غایت نخست) برآمده از قرینیت مواد خاصی است که در هیئت ترکیبی «مغیا ( غایت یکم و غایت دوم» قرار گرفتهاند و جمله را از ظهور در معنای اصلی هیئت ترکیبی آن، صرف نمودهاند؛ اما در مورد جمله «أنزلنا إلیک الذکر لتبین للناس ما نزل إلیهم ولعلهم یتفکرون» (نحل: 44) که هیئت ترکیبی آن بهصورت «مغیا ( غایت یکم و غایت دوم» میباشد، نهتنها قرینهای دال بر توقف غایت دوم (تفکر) بر غایت نخست (تبیین نبوی) در میان نیست، بلکه آیات متعددی که مخاطبان قرآن کریم را به تدبر و تفکر در قرآن فرامیخوانند بدون آنکه تدبر و تفکر مخاطبان قرآن را مشروط به تبیین نبوی نموده باشند ـ مانند آیه 82 سوره مبارکه نساء: أفلا یتدبرون القرآن ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا و آیه 21 سوره مبارکه حشر ـ استقلال غایت دوم در جمله فوق از غایت نخست را تأیید مینمایند."