چکیده:
رساله «شرح الحکمة العرشیة» اثر حکیم ملا اسماعیل اصفهانی (واحدالعین) شرحی توضیحی بر کتاب عرشیه ملاصدرا است. هدف اصلی شارح از تالیف رساله، پاسخ به اشکالات احسائی بر عرشیه ملاصدرا است. شیخ احمد احسائی از منتقدان آرا و مبانی حکما به ویژه ملاصدرا است و در کتاب شرح مشاعر و شرح عرشیه که شرحی انتقادی است، اشکالات متعددی را بر مبانی ملاصدرا وارد کرده است. احسائی که ادعای فهم آیات و روایات دارد با این سلاح به رویارویی مبانی ملاصدرا، از قبیل اصالت وجود، تشکیک وجود، سنخیت بین علت و معلول، وحدت وجود، قاعده بسیطالحقیقه و... رفته و مدعی شده که قواعد مذکور منافی آیات و روایات است. در مقابل، ملا اسماعیل اصفهانی که پرورش یافته مکتب ملاصدرا و از شاگردان ملا علی نوری و استاد ملا هادی سبزواری است، با تبیین و تحلیل آرای ملاصدرا در پی دفاع از افکار او برآمده، و نشان داده که احسائی فهم غلطی از مطالب ملاصدرا و آیات و روایات داشته است. البته حکیم اصفهانی موفق به شرح کامل عرشیه نشده، و تنها بر بخشهای اولیه آن شرح نوشته است. نسخ متعددی از این رساله در کتابخانههای کشور موجود است.
The treatise Sharh-al-Hikmat-al-Arshiyya written by Hakim Molla Esmā'il of Esfahan nicknamed Wāhed-al-ayn (One-eyed), is an explanatory commentary on Mollā Sadrā's Ketāb-e Arshiyya. The commentator's principal objective is to respond to Ahsāei's criticisms of Mollā Sadrā's Arshiyya. Shaykh Ahmad Ahsāei is one of the critics of the views and fundamental ideas of such theosophical philosophers as Mollā Sadrā levelling in his Sharh-e Mashā'er and Sharh-e Arshiyya numerous objections at Mollā Sadrā. Claiming deep understanding of Qor'anic verses and Islamic traditions, Ahsāei attacks Mollā Sadrā on several issues such as authenticity of existence (existentialism), hierarchy of existence, compatibility between cause and effect, unity of being, the principle of Absolute Pure Existence(Basit-al-Hqiqa) etc., asserting that such views are in contradiction with Qor'anic verses and Hadith. On the opposite side, there is Mollā Esmā'il Esfahāni, educated in Sadraian School, a student of Mollā Ali Noori and Mollā Hādi Sabzavāri's teacher, by expounding and examining Mollā Sadrā's views tries to defend them and demonstrate that Ahsāei has a misunderstanding of Mollā Sadrā's propositions and Qor'anic verses and Islamic tradition. Unfortunately, Hakim Esfahani succeeded in writing a commentary not on the entire Arshiyya but on the initial parts of it. Several codices of this treatise exist in Iran's libraries.
خلاصه ماشینی:
"idrok {IBمقابل،ملا اسماعیل اصفهانی که پرورش یافتۀ مکتب ملاصدرا و از شاگردان ملا علی نوری و استاد ملا هادی سبزواری است،با تبیین و تحلیل آرای ملاصدرا در پی دفاع از افکار او برآمده،و نشان داده که احسائی فهم غلطی از مطالب ملاصدرا و آیات و روایات داشته است.
1 جلال الدین همایی یکی دیگر از دلایل اقبال شاگردان از کلاس درس ملا اسماعیل را این میداند که آخوند نوری در اواخر عمرش بسیار مقدس و شریعتمآب شده بود،و به همین سبب در درس،برای گفتن مسائل،بسیار احتیاط مینمود و برای گفتن مسائلی مانند وحدت وجود و یا قاعدۀ بسیط الحقیقة جان شاگردان را به لب میآورد؛ولی ملا اسماعیل اصفهانی مطالب را صاف و عریان و با کمال صراحت بیان میکرد،بهطوری که موجب اشباع و اقناع ذهن طلاب مستعد میشد و چاشنی اشعار و تطبیق آیات و اخبار نیز داشته است.
احسائی در مقام منتقد ملا صدرا نقدهای عدیدهای را بر مبانی ملا صدرا وارد کرده است و همین امر سبب شده است تا حکیم ملا اسماعیل اصفهانی به عنوان شارح و مدافع حکمت صدرایی به دفاع از آرا و عقاید ملا صدرا برخیزد و به اشکالات او پاسخ دهد.
به کار بردن تعابیری چون«حرسه الله تعالی علی الآفات و حفظه من العاهات» نشان دهندۀ آن است که شرح عرشیۀ ملا اسماعیل اصفهانی در زمان حیات شیخ احمد احسایی نوشته شده است."