چکیده:
توحید ذاتی دارای دو شعبه است: الف) بساطت و نفی جزء (احدیت)؛ ب) نفی شریک (واحدیت). برداشت غالب متکلمین و فلاسفه پیش از شیخ اشراقŠ(ره) و صدرالمتالهین(ره)Š از واحدیت خداوند، وحدت عددی بوده و دست کم به حقیقت وحدت حقه واجبیه واجب الوجود تصریح نکرده اند. مطابق آیات، روایات و براهین عقلی، وحدت خداوند از سنخ وحدت عددی نیست؛ زیرا وحدت عددی چند ویژگی دارد: 1. امکان فرض تکثر؛ 2. امکان وقوع تکثر؛ 3..محدودیت وجودی و ماهیت داری؛ 4. انتفاء معیت با همه اشیا و انتفاء احاطه قیومی به همه اشیا؛ 5. فقدان کمالات همه اشیا؛ 6. اتصاف پذیری به قلت. بنابراین چون این ویژگی ها در ذات الهی موجود نیستند، وحدت خداوند وحدت عددی نیست. وحدت حقه واجبیه و نفی وحدت عددی از واجب الوجود با تمسک به دو برهان «بسیط الحقیقه کل الاشیاء» که توسط صدرالمتالهینŠ(ره) و برهان «صرف الشیئ لایتثنی و لایتکرر» که توسط شیخ اشراقŠ(ره) پی افکنده شده، قابل اثبات است.
خلاصه ماشینی:
توضیح اینکه وقتی ثابت شد واجبالوجود بالذات وحدت حقه حقیقی دارد و ماسوا همه دارای وحدت غیرحقهاند، روشن میگردد که در عرض اشیا نیست و عدل آنها به شمار نمیرود؛ زیرا اگر در عرض آنها قرار گیرد وحدت عددی خواهد داشت.
بنابراین معیت واجب بالذات بر ماسوایش معیت زمانی یا مکانی نیست، بلکه معیت قیومی است و واجب بالذات مقوم همه ماسوا است و بر همه آنها احاطه قیومی دارد، و در نتیجه، خداوند به شمارش اعداد در نمیآید، پس نمیتوان گفت واجبالوجود «ثالث ثلاثه» یا «رابع اربعه» است؛ زیرا در این صورت در عرض موجودات قرار گرفته و وحدتش وحدت عددی خواهد شد.
تفاوت ششم: واحد به وحدت حقه حقیقی دارای همه کمالات موجودات است؛ زیرا اگر برخی کمالات را دارا نباشد، وحدت عددی خواهد داشت و وجودش محدود شده و فرض ثانی برایش ممکن میگردد؛ برخلاف واحد عددی که چون وجودش محدود است، کمالات بقیه موجودات از وی سلب میشوند.
بنابر مسئله امکان فقری و عین تعلق بودن ممکنالوجود در پرتو دیدگاه وحدت تشکیکی، تبیین وحدت حقه واجب بالذات به این صورت است که هرگاه وجود ممکن و افعال اختیاری او عین تعلق به واجبالوجود باشند و واجب بالذات تنها وجود مستقلی است که کمالات همه وجودات امکانی را به نحو اعلی و اشرف دارد؛ در این صورت، واجب بالذات در تمام مراتب هستی حضور و ظهور دارد.
بنابراین نه تنها دومی ندارد، بلکه فرض دوم نیز برای آن محال است، و مفاد وحدت حقه حقیقی همین است.