چکیده:
مساله هویت و هویت اندیشی از مهم ترین موضوعات تمامی رشته های علوم انسانی اعم از فلسفه، علوم سیاسی،جامعه شناسی و الهیات است. هویت اندیشی در جوامع اسلامی به دلیل ویژگی امت گرای هویت اسلامی و قوت هویت ملی در جوامع مسلمان از رونق بیشتری برخوردار است به گونه ای که طیفی از هویت اندیشان مسلمان امت گرا تا ملی گرا قابل شناسایی اند. امام خمینی (ره) نیز در مقام فقیهی عارف و سیاست مداری انقلابی، هویت انسان مدرن و جوامع اسلامی را مورد توجه جدی قرار داده و بازتعریف هویت ایرانی را نیز در سطح نظری و عملی پیگیری کرده است. این مقاله کوششی است در مساله هویت و یا به عبارت دقیق تر دوگانه هویت ملی و هویت امتی در آرای امام خمینی (ره). برآن بوده ایم تا «عرفان فقیهانه»، فرانظریه یا روح کلی آثار و آرای ایشان باشد و از این مجراست که ساختار و عناصر افکار ایشان ماهیتی «امت محور» می یابد و از میان عناصر هویت ملی با برجسته کردن عنصر دین در ایران، بازسازی هویت ایرانی را بر بنیاد دین میسر می داند. بر این اساس رویکرد عرفانی و سیاست شرعی امام خمینی را در ارتباط با مساله هویت مورد تحلیل قرار داده ایم و پیداست که در این گفتمان وجود «امت» اصالت می یابد و سایر هویت های جمعی و مبانی آنها (نژاد، زبان، تاریخ و ...) در حاشیه قرار می گیرند.
خلاصه ماشینی:
"بر این اساس ارائه تحلیلی از فرانظریه و هستیشناسی انسانی امام،مقدم بر تحلیل نظریه سیاسی ایشان است و ما نیز نخست عرفان فقیهانه یا سیاست شرعی نزد امام خمینی(ره)را مورد بررسی قرار داده و مبتنی بر آن،به رویکرد ایشان به مسئله هویت یا دوگانۀ هویتی مهم جهان اسلام یعنی تمنای امت و واقعیت ملت خواهیم پرداخت.
در پیامهای تبریک به مناسبت عید نوروز نیز امام خمینی تقریبا در تمامی موارد ابتدا به ملتهای مسلمان و جهان اسلام تبریک گفته و بعد ملت ایران را مخاطب قرار داده،و یا در پیام شش مادهای خود به مجلس خبرگان قانون اساسی که درصدد تدوین قانون اساسی بودند با تذکر ماهیت اسلامی نهضت،در مجموع نمایندگان را به دو نکته کلی دعوت میکنند:نخست آنکه به دام مکاتب شرق و غرب نیافتند و دیگر آنکه قانون اساسی را به گونهای تدوین کنند که«صلاحیت نمونه و راهنما قرار گرفتن برای نهضتهای اسلامی دیگر که با الهام از انقلاب اسلامی ایران درصدد ایجاد جامعه اسلامی برمیآیند،داشته باشد»(مشروح مذاکرات قانون اساسی،ج 1:6)طرح ایده ارتش مشترک مسلمین،ایدۀ صدور و معرفی اسلام و انقلاب اسلامی،صدور حکم سلمان رشدی مرتد،اهتمام جدی به مسئله فلسطین،اظهار نظر آشکار پیرامون دولتهای اسلامی و نظام بینالملل و مطابق اسناد منتشرشده ارتباط عملی و علاقه امام خمینی به جنبشهای اسلامی و اختصاص بخشی از سهم امام به گروههای مبارزه فلسطینی و لبنانی(ظهیرنژاد،1382:68-54)،همگی بیانگر علایق و رویکرد امام خمینی(ره)به سیاست بینالملل و آرمان امت واحد اسلامی است که نشان از اصالت هویت امتی در دیدگاه ایشان دارد."