چکیده:
چرایی احکام و فلسفه قانون گذاری در اسلام از مباحث مهمی است که همواره محل بحث علمای فریقین قرار گرفته است. تمامی مذاهب اسلامی ابتنای احکام بر مصالح و مفاسد را پذیرفته اند. با تامل در آیات قرآن و سنت و آثار فقها از گذشته تاکنون، به این نتیجه می رسیم که میان مقاصد شرع و دو مفهوم مصلحت و مفسدت، رابطه نزدیکی وجود دارد. در مقاله حاضر با مطالعه در نظریه مقاصد و رابطه آن با مصالح و مفاسد به یکی از مباحث مهم که می تواند در جهت پاسخ گویی به شبهات و حل مشکلات به ویژه در موارد سکوت قانون گره گشا بوده و به فراگیری شریعت مهر تایید و تاکید زند، پرداخته شده است. امروزه یکی از دغدغه های بزرگ، یافتن راهکار انطباق فقه اسلامی با پیشرفت های شگرف جهان پیرامونش است، و به نظر می رسد راهکار مهم چنین انطباقی، اجتهاد جامع با توجه به اهداف دین و مقاصد شریعت می باشد.
خلاصه ماشینی:
"صاحب کتاب الاصول العامه از محقق قمی چنین نقل میکند که: «نوعی از مصالح در شرع و به حکم قطعی عقل معتبر شده است،از این جهت که عقل مصلحتی خالی از مفسده را در آنها درک کرده است.
&%00820FJPG008G% نظر صاحب جواهر نیز این است که از اخبار و کلام اصحاب و ظاهر قرآن استفاده میشود که همۀ معاملات و غیرمعاملات برای رعایت مصالح مردم و فواید دینی و دنیوی آنان تشریع شده است(نجفی،1374 ه ق،ج 22،342).
ابن قیم نیز بدون اشاره به معنی مقاصد در مورد آن مینویسد:«همانا اساس شریعت بر مصلحت و سود افراد انسان در معاش و معاد پایهگذاری شده است و آن دادگری و رحمت و حکمت است و همر امری که از عدالت به سوی ستم و از مصلحت به مفسده و از حکمت به عبث گراید،از شریعت نیست»(ابن قیم،بیتا، علت،حکمت،سبب،مناط و ملاک این اصطلاحات از واژههای کلیدی مباحث مربوط به مقاصد دین و فلسفۀ احکام و مفاسد و مصالح به شمار میروند.
سوم:این که شارع در تشریع احکام،دارای اهداف اصلی و تبعی بوده است؛بعضی از آنها منصوص است و بعضی با اشاره بیان شده است و بعضی نیز از موارد منصوص استقراء گردیدهاند و ما بدان استدلال میکنیم که هر آنچه دارای این شأن و خصوصیت باشد و بر آن تنصیص و تصریح نشده باشد و مطلوب و مورد نظر شارع بوده،مقصود وی است»(ابن عاشور،1978،19).
او در جایی از کتاب خود مینویسد:«و آنچه که میتواند مورد اتکا قرار گیرد این است که ما احکام شریعت را استقرا کردیم و دریافتیم که اصولا شریعت برای حفظ مصالح بندگان خدا وضع شده است»(همان)."