چکیده:
«مهریه» بهعنوان یکی از ارکان ازدواج، سنتی دیرپا در میان مسلمانان است که از رسوم و شیوههای خاصی تبعیت میکند. هرچند این رسم از امور امضایی شریعت اسلامی است، اما تغییراتی در آن پدید آمد؛ تغییراتی چون میزان مهر و تعلق وجه آن به خود زن که جایگزین رسوم پیشین شد. این رسم در ادوار مختلف اسلامی تابع دگرگونی اوضاع معیشتی مسلمانان دچار تحولاتی شد و با همه تأکیدات اسلامی، و با شکلگیری مهرالسنه در جامعه اسلامی و اصرار بر اخلاقی بودن آن، هیچگاه الگوی روشنی مورد اتباع مسلمانان قرار نگرفت. به دلایل گوناگون، این مقوله راهی پر فراز و نشیب پیموده و تحولاتی در چگونگی آن در جامعه اسلامی روی داد. در این مقاله کوشیده شد تا تصویری از این رسم در دو سده اولیه اسلامی که بهگونهای ظرف تحقق سنت اسلامی است، ارائه شود.
خلاصه ماشینی:
"از دیگر سو با تغییر شیوههای معیشتی زنان و امکان تحصیل و کسب درآمد آنان، شبهاتی پیرامون مهریه مطرح میشود؛ ازجمله آنکه چرا مرد موظف به پرداخت آن است و زن بهعنوان یکی از طرفین عقد نکاح چه حقی برای دریافت آن دارد؟ برخی اندیشوران مسلمان در پاسخ به چنین پرسشهایی، فلسفه مهریه را مورد بحث قرار داده و نظرات متفاوتی پیرامون آن ارائه کردهاند.
4 اما در گزارههای تاریخی آمده است که در میان همسران حضرت رسول|، دو تن مهریهای بیش از این مبلغ داشتند: حضرت خدیجه÷ که قبل از بعثت پیامبر| با ایشان ازدواج کرد و مقدار مهریه ایشان بیست شتر جوان بود؛ 5 امحبیبه دختر ابوسفیان بن حرب که در جریان هجرت به حبشه همسر خود را از دست داده بود و پیامبر| با ارسال واسطهای نزد پادشاه حبشه، امحبیبه را خواستگاری کرد.
3 دادههای دیگری نیز مبنی بر اینکه مبالغ زیادی برای برخی مهریهها تعیین شده، وجود دارد؛ چنانکه براساس پارهای اخبار ـ که البته در صحت آنها چند و چون بسیاری است ـ عمر بن خطاب، امکلثوم دختر علی بن ابیطالب را با چهل هزار درهم مهریه به ازدواج خود درآورد 4 و پس از مرگ عمر، سعید بن عاص با پرداخت صد هزار درهم با امکلثوم ازدواج کرد.
تأکیدات و عنایت رسول الله| به مسئله مهریه و پیروی ایشان از روشی یکسان در بیشتر ازدواجهایشان، فرهنگ مهرالسنه را در جامعه اسلامی مطرح کرد و به آن صورتی استحبابی بخشید؛ هرچند با تغییر اوضاع معیشتی مسلمانان و ثروت ناشی از فتوحات پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام| مقدار مهریه در برخی ازدواجها افزایش یافت؛ تا آنجا که اولین مهریه هنگفت در تاریخ اسلام به دختر ابوبکر اختصاص یافت."