چکیده:
آداب پذیرش سفرا و دیگر ماموران خارجی از آغاز قاجار تا پایان دوره ناصرالدین شاه به مثابه شاخه ای از آداب دیپلماتیک موضوع این پژوهش است. دیپلماسی قاجاری برگرفته از سنت جامعه ایرانی و تداوم دیپلماسی حکومت صفوی بود. بررسی آداب دیپلماتیک با حجم وسیع ارتباطات خارجی از دوره فتحعلی شاه به بعد ضروری به نظر می آید؛ از آن جهت که در همین دوران و پس از کنگره وین قوانینی در راستای جهانی شدن آداب مربوط به دیپلماسی به تصویب رسید. بنابراین تبیین و چگونگی اجرای این آداب مساله اصلی جستار حاضر است. شیوه پژوهش حاضر توصیفی و تا حدودی تحلیلی و مبتنی بر اسناد و سفرنامه ها است. نتیجه بررسی ها نشان می دهد که در فقدان تشکیلات وزارت امور خارجه در ایران تا دوره ناصری آداب دیپلماتیک عرصه ای برای ظهور نیافت و همچنان به طور سنتی و در قالب اوامر شاه و صدراعظم به مهمانداران اجرا می شد. اما با تشکیلاتی شدن وزارت امور خارجه در دوره ناصری شرایط تغییر کرد و نوشتن ملزومات مراسم ورود سفرا و اجرای آداب مربوط به آن برعهده وزارت امور خارجه و زیر نظر صدراعظم قرار گرفت.
This paper discusses the admission formalities of foreign envoys and ambassadors in Iran during the Qajar era until the end of Naseri period. Qajar diplomacy was mainly based on the Iranian social customs and continuation of Safavid formalities, but due to the expansion of foreign relations during the Fat.h Ali shah reign onward, which is coincided with the internationalizing diplomatic formalities after the Vienna Congress, diplomatic formalities of the Iranian court changed gradually and these development is examined in this paper. The paper is a descriptive and analytical account of rel event documents and travelogues.
This paper shows that before establishment of foreign ministry in Nascri period, diplomatic formalities were practiced traditionally, based on the king and chancellor decrees, but after establishment of foreign ministry, this new organization formally took the responsibility of diplomatic formalities and prepared relevant manuals.
خلاصه ماشینی:
نتيجه بررسي ها نشان مـي دهـد که در فقدان تشکيلات وزارت امور خارجه در ايران تا دوره ناصري آداب ديپلماتيک عرصه اي براي ظهور نيافـت و همچنان به طور سنتي و در قالب اوامر شاه و صدراعظم به مهمانداران اجرا مي شد.
(مکاتبات وزارت خارجـه بـا سفراي دول خارجه مقيم ايران ، نسخه خطي شماره ٩٢٦: برگ ١٤٣) آداب و تشريفات ورود سفرا و مأمورين خارجي در کتابچه ها و دستورالعمل هاي مدون براي مهمانـداران و صـاحب منصبان ارسال مي شد و به اجرا در مي آمد.
مراسم تشريفات ديپلماتيک براي ورود و شرفيابي وزير مختـار دولـت انگلـيس بـه نقـل از دستورالعملي در آن زمينه در کتابچه تشريفات وزارت خارجه چنين بيان شده است : تشريفات روز ورود جناب وزير مختار دولت انگليس به دارالخلافه «اميرالامراء العظام نصيرالملک امير تومان رئيس مستقبلين و يک نفر سرتيپ نظامي اول و جناب نظام الملک و يک نفر يوزباشي با يکصد نفر سواره قزاق از جانب سـني الجوانـب همايون اعلي و معتمدالسلطان ميرزا کاظم خان سـرتيپ و نايـب وزارت خارجـه تـا عمـارت باغ شاه به استقبال جناب وزيرمختار خواهند رفت .
در آرشيو اسناد وزارت امور خارجه ايران نيز سـندي موجـود اسـت کـه اصـول آداب ديپلماتيک را در مورد تشريفات ورود کنسول هاي دول دوست و هم پيمان مشخص مي کنـد.