چکیده:
تاریخ طبرستان از بهاءالدین محمد بن حسن بن اسفندیار معروف به ابن اسفندیار، کاتب آملی، یکی از کتابهای تاریخی محلی معتبر ایران است. نثر این کتاب مصنوع است و در سال ۱۳۲۰، به همت عباس اقبال آشتیانی تصحیح و منتشر شده است. در باب چهارم از مجلّد اول، در شرح حال علما، زهّاد، کتّاب، اطبّا، شعرا و فلکیون سخن میگوید. شاعرانی مانند دیوارهوز (مستهمرد)، باربد جریری طبری، قاضی هجیم، اصفهبد خورشید مامیطری و... در این بخش معرفی شدهاند. این اشعار، قبلا توسط دکترمحمد صادق کیا، در کتاب واژهنامهی طبری که در سال۱۳۲۷ از سوی انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده، ترجمه و شرح گشته است. دکترکیا، هرجا که به معنی واژه یا عبارتی دست نیافته یا از آن مطمئن نبوده، علامت سوال یا نقطه چین گذاشته است. این مقاله، شرح بعضی علامتهای سوال و نقطه چین واژهنامهی طبری دکترکیاست. در این مقاله، چند شعر از سه شاعر بزرگ طبری زبان مربوط به کتاب تاریخ طبرستان ابن اسفندیار، به نامهای دیوارهوز (مستهمرد)، قاضی هجیم و اصفهبد خورشید مامطیری، شرح شده است. بنا براین، پژوهش حاضر براساس کتاب تاریخ طبرستان از ابن اسفندیار (مجلد اوّل) و کتاب واژهنامهی طبری از دکترکیا نوشته شده است.
The history of Tabarestan written by baha-Al-din Mohammad-Ibn- Hassan-Ibn-Isfandiar _ known as Ibn-e-Isfandiar from Amol_ is one of the most valid local histories ever written in Iran. In fact, Ibn-e-Isfandiar is the father of the historiography in Mazandaran. The prose of this book, which was edited and published in two volumes by the deceased Abbas Ighbal Ashtiani in 1320, is literary. The fourth chapter of the first volume talks about the biography of scholars, pious people, historians, physicians, astrologers, and poets. Divarehvaz or Mastemard, Barbad Jariri Tabari, Qazi Hajim, and Isfahbod Khorshid Mamatiri are among the poets introduced in this section. These lines of verse were previously translated and explained by Dr. Sadegh Kia in his book, Vajenameh (wordbook) Tabari, published in 1327 by Tehran university publications. Wherever he could not find or was not sure about the meaning of a word or phrase, Dr. Kia used question marks (?) or dotted lines (…). This article is, in fact, the explanation of some of the dotted
lines and question marks of Dr. Kia's Tabari Wordbook. Some of the poems of three great Tabari speaking poets of Ibn-e-Isfandiar's
Tabarestan History, namely Divarevaz(Mastemard), Qazi Hajim, and Isfahbod Khorshid Mamatiri are explained in this article. This article has been written based on Ibn-e-Isfandiar Tabarestan History and Kia's Tabari Wordbook.
خلاصه ماشینی:
ايـن اشـعار، قـبلاً توسـط دکترمحمد صادق کيا، در کتاب واژه نامه ي طبري که در سـال ١٣٢٧ از سـوي انتشـارات دانشگاه تهران منتشر شده ، ترجمه و شرح گشته است .
در اين مقاله ، چند شعر از سه شاعر بزرگ طبري زبان مربوط به کتاب تاريخ طبرسـتان ابـن اسفنديار، به نام هاي ديواره وز (مسته مرد)، قاضي هجيم و اصـفهبد خورشـيد مـامطيري ، شرح شده است .
شرح حالش در تاريخ طبرستان ايـن گونـه آمـده است : «اين هر دو لقب (ديواره وز و مسته مرد) را سبب آن بود که از تبرسـتان بـه بغـداد شد تا به خدمت شهنشاه عضدالدوله ي ديلمي رسد و چنان که رسم است : اَلفَقيهُ يلَتفِـتُ ِاَلي الفقيه ِ، پيشِ «علي پيروزه » (شاعر مازندراني زبان دربار عضـدالدوله ي ديلمـي ) فـرود آمد و حال و غرض خويش با او در ميان نهاد.
در توضيح بيت اول شعر مسته مرد، نکته هايي شايان ذکر است و آن اين کـه کلمـه ي اوّل از بيت اوّل (کوو) را مي توان به معني دختر گرفت ؛ همان معنايي که تاکنون از ايـن کلمه کرده اند.
اصـفهبد خورشـيد بـن ابوالقاسم مامطيري در اين باره مي گويد به طبري : (ابن اسفنديار، ١٣٦٦: ١٠٨) شايد بتوان اين بيت ها را، چنين آوانويسي کرد: tadbir karde kâdi ki kušk-e-basujen .
) لازم است در بررسي سروده هاي سه شاعر طبري سرا (ديواره وز، قاضي هجيم و اصفهبد خورشيد مامطيري ) و براي رفع ابهامات موجود در اين ابيات ، اين ويژگي زبان طبري را در نظر بگيريم .