چکیده:
صدرالمتألهین در پرتو نگاه وحدت وجودی به هستی و کثرات موجود در آن، نظام هستیشناختی ویژهای را ترسیم میکند. این نظام در قوس نزول، مشتمل بر مقام ذات (وجود لابشرط مقسمی)، مقام احدیت (تعین اول)، مقام واحدیت (تعین ثانی)، نفس رحمانی (وجود لابشرط قسمی/ فیض منبسط) و تعینات خلقی (عقل، مثال و ماده) است. در این نظام، مقامهای یادشده به همین ترتیبی که بیان شد، قرار گرفتهاند؛ هر کدام ویژگیهایی مخصوص به خود دارد و میان آنها روابط خاصی حاکم است. کثرات این نظام نیز همگی شئون و جلوههای واحد مطلق (خدای متعال) محسوب میشوند و وجودی مغایر او - جل و علا - ندارند.
خلاصه ماشینی:
"ملاصدرا در تبیین تشکیک خاصی وجود و عین یکدیگر بودن وحدت و کثرت نیز حقیقت واحد تشکیکی وجود را به نفس رحمانی عرفا تنظیر میکند 202 و از ویژگی سریان و اطلاق سعی فیض منبسط در توضیح مدعای خویش بهره میگیرد: شمول حقیقة الوجود للأشیاء الموجودة لیس کشمول معنی الکلی للجزئیات، و صدقه علیها- کما نبهناک علیه- من أن حقیقة الوجود لیست جنسا و لا نوعا و لا عرضا إذ لیست کلیا طبیعیا، بل شموله ضرب آخر من الشمول لا یعرفه إلا العرفاء الراسخون فی العلم.
اعیان ثابته هرگز خودشان به صورت وجود خارجی درنمیآیند و به اصطلاح «الأعیان الثابتة ما شمت رائحة الوجود» (همو، مفاتیح الغیب، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، ص 335 و 336؛ همو، الحاشیه علی الهیات الشفاء، ص 185؛ همو، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح و تعلیق سیدجلالالدین آشتیانی، ص 79؛ المشاعر، به اهتمام هانری کربن، ص 35؛ الاسفار العقلیه الاربعه، ج 1، ص 49 و 331 و ج 6، ص 144 و 282 و 375؛ محمدداود قیصری، شرح فصوص الحکم، به کوشش سیدجلالالدین آشتیانی، ص1025) آنها در تعین ثانی و صقع ربوبی، ثبوت علمی دارند، ولی آثار و مظاهر آنها که همان اعیان خارجی (مخلوقات) است در خارج تحقق پیدا میکند."