چکیده:
ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﻜﻮﻧﺖﮔﺎﻫﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ. اﻳﻦ واﺣﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ رﻛﻦﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ـ اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺮﻛﻴﺐ اﻳﻦ دو ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪ، ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﺎﻟﺒﺪی ﺷﻬﺮﻫﺎی اﻳﺮانﺑﺎﺳﺘﺎن را در ﻗﺎﻟﺒﻲ ﻣﺘﻔﺎوت در اﻳﺮان اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺖ. ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪد ﺳﻴﺎﺳﻲ ـ اداری، اﻗﺘﺼﺎدیو اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی ﻓﻀﺎی ﻛﺎﻟﺒﺪی ﻣﺤﻠﻪ در ﺷﻬﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﻴﺎن، ﻋﻮاﻣﻞاﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪواﺳﻄﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﺧﺼﺎﻳﺺ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺧﺼﻠﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓﭘﺮوری ﻣﺤﻠﻪ ازاﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ. ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﺤﻠﻪ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﺎﻟﺒﺪی ﺷﻬﺮ اﻳﺮاﻧﻲـ اﺳﻼﻣﻲ، ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎﻳﻲﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎ را در راﺳﺘﺎی دو ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮای ﻣﺤﻠﻪﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮد. ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی ﻣﺤﻠﻪ و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی آن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺗﺤﻠﻴﻞﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺷﻬﺮی ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان در دوره اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﻴﺪ واﻗﻊ ﺷﻮد. ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﻴﺶ رو ﺿﻤﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺬرایروﻧﺪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﺤﻠﻪ در ﺷﻬﺮ اﻳﺮاﻧﻲ ـ اﺳﻼﻣﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ آن ﺑﺎ ﺑﺮزن اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن، از ﻣﻴﺎن ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻜﻞ-ﮔﻴﺮی ﻣﺤﻠﻪ و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی ﺣﺎﺻﻞ از آن، ﻋﻮاﻣﻞ و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺤﻠﻪ را ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
" ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ- ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی ﻣﺤﻠﻪ در ﺷﻬﺮ اﻳﺮاﻧﻲ- اﺳﻼﻣﻲ و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی آن /301 ﻣﺤﻠﻪ در ﺷﻬﺮﻫﺎی اﻳﺮان دوره اﺳﻼﻣﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﺮزن ﺷﻬﺮﻫﺎی اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮد، ﭼﻨﺎنﻛﻪ واژه ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮزن در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎی ﻟﻐﺖ1 و اﺷﻌﺎر ﺷﺎﻋﺮان ﭘﺎرﺳﻲﮔﻮ2 ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺎدل واژه ﻋﺮﺑﻲ »ﻣﺤﻠﻪ« آورده ﺷﺪه اﺳﺖ.
401/ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ، ﺳﺎل ﻧﻬﻢ، ﺷﻤﺎره ﻫﻔﺪﻫﻢ، ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 2931 ﺷﻬﺮﻫﺎی اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن در ﺑﺮزنﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪد ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪ ﺗﺎ اﻳﻦﻛﻪ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎ رواج ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻛﺎﺳﺖ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ، ﻃﺒﻘﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﺟﺪاﻳﻲ ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﺎن از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در واﺣﺪﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ.
ﻋﻮاﻣﻞ و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺤﻠﻪ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻬﺮﻫﺎی اﻳﺮان در دوره اﺳﻼﻣﻲ و در ﭘﻲ اﺧﺘﻼط ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻋﺮاب و اﻳﺮاﻧﻴﺎن، ﻣﺤﻠﻪ ﺑﺨﺶ ﺟﺪاﻳﻲﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﺎﻟﺒﺪی ﺷﻬﺮ ﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮری ﻛﻪ ﺷﻬﺮ اﻳﺮاﻧﻲ ـ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺪون ﻣﺤﻠﻪﻫﺎﻳﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﺒﻮد.
ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ- ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی ﻣﺤﻠﻪ در ﺷﻬﺮ اﻳﺮاﻧﻲ- اﺳﻼﻣﻲ و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی آن /111 ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻄﺮ ﺧﺎرﺟﻲ دﻓﺎع ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ1 و ﮔﺎه در ﺑﺮﺧﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎ، ﺑﺨﺼﻮص در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﻣﺎنرواﻳﻲ ﺣﻜﺎم ﺣﻜﺎم ﺿﻌﻴﻒ و ﻓﺎﺳﺪ ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺮ ﻫﻢ زده ﻳﺎ در ﺟﻬﺖ ﺗﻀﻌﻴﻒ اﻣﻨﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺤﻠﻪ و ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ؛ ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﺗﺤﺎد اﻫﺎﻟﻲ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺤﻠﻪﻫﺎی ﺑﻐﺪاد در ﺳﺎل 102ﻫـ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻄﺮ و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻋﻴﺎران و ﺷﻄﺎران2 و ﻳﺎ ﺗﺠﺎوزﻫﺎی ﻣﻜﺮر ﭘﻬﻠﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺎن 3 ﺟﺎن و ﻣﺎل ﻣﺮدم در زﻣﺎن ﺻﻔﻮﻳﻪ اﺷﺎره ﻛﺮد."