چکیده:
خطوط تلگراف یکی از مهم ترین و سریع ترین وسایل ارتباط همگانی در دوره قاجار بود. با تاسیس تلگراف خانه در نقاط مختلف دور و نزدیک، اخبار و گزارش ها سریع تر مبادله شد و تصمیم گیری ها و واکنش ها سریع انجام گرفت. خط تلگراف در شرق ایران ابتدا در سال 1293ق. به مشهد رسید و سپس شاخه های فرعی آن به سرخس، سیستان و درگز کشیده شد و نقاط مرزی و دورافتاده را به مراکز قدرت متصل کرد. یکی از مهم ترین خطوط تلگراف شرق ایران خط مشهد- سیستان بود که در سال 1320ق. تاسیس شد. ایجاد خط تلگراف از مشهد به سیستان به خاطر دوری مسافت و شرایط اقلیمی، مشکلات زیادی داشت. تفاوت نگرش روس و انگلیس نسبت به ایجاد این خط ارتباطی، شکل همکاری حکام قاینات و سیستان از دیگر مسائل پیش رو در این طرح بزرگ بود. نحوه تامین و آماده کردن تیر تلگراف در مسیر خط، تدارک وسایل حمل و نقل، تامین کرایه حمل و نقل، تعیین محل تلگراف خانه و محل اقامت اعضای هیات سیم کشی، عبور از مناطق کویری خراسان و قائنات، باتلاق اطراف دریاچه هامون و شیوه محافظت از سیم های تلگراف، از جمله مسائل و مشکلاتی بود که در هنگام سیم کشی پیش آمد که در این مقاله، مسائل فوق با تکیه بر اسناد مورد بررسی قرار می گیرد.
خلاصه ماشینی:
"برخی از مشکلات این قسمت از خط را در تلگراف خود آورد و نوشت:«از خواف به سمت قاین و بیرجند شروع شده،تاکنون سیم به این زحمت و سختی در ایران کشیده نشده چون در هرجای هر سه فرسخ،چهار فرسخ تیر پیدا میشود و از خواف تا سیستان تیر پیدا نمیشود و اغلب راه بیآبادی و آب و باید از خواف تا سیستان که صد و بیست فرسخ است،حمل شود با این حالت تیرها را حاضر کرده مشغول حمل هستند و تیرهای هم سرو کوهی است که بادوام زیاد و خیلی محکم و وزین است و با این سختی راه و گرانی اجناس و جمعیت زیاد نگذاشتهام یک روز کار معطل و دیناری به احدی تعدی و بیحسابی شود»(ادب،شماره 34،سال دوم:269-270).
محمد حسین خان سرتیپ تلگرافخانه بیرجند که عالیترین مقام ایرانی در این مأموریت در قسمت قاینات بود،طی نامهای به شوکت الملک حکمران قاینات،ضمن انتقاد بهخاطر عدم استقبال اهالی از هیأت وارده به قاین،اعضای این هیأت را چنین معرفی کرد:«روز سه شنبه جناب کنیاز واچنادزه جهت امتداد خط تلگرافی و یک نفر شاهزاده سرتیپ و یک نفر سرهنگ و مأمورین دیگر وارد بلده قاین شدیم که مأموریت خود را از جهت دیدن خط راه و حاضر نمودن تیر و آذوقه مأمورین و گاریچیان و غیره انجام داده پس از آن عازم بیرجند شوم» (همان:سند شماره 2507/1).
تلگرافی به بیرجند مخابره کرد و برای رفع نگرانی شوکت الملک بابت همکاری و کاریه شترها توضیح داد که«مقصود از احکام دولتی که بر عهده جنابعالی درخصوص عمل شتر و حمل تیر صادر شده این نیست که کرایه و مخارج آن را از خودتان بدهید بلکه هرچه وجه کرایه معمول آن است و خود جنابعالی بفرمائید که چهمبلغ است تا دینار آخر داده میشود و در این زمینه از وی تشکر کرد»(همان:سند شماره 2568/1)."